Алтын адамның құпиясын ашқан физик

Бұл шара қазақ ғылымы мен мәдениетінің жарқын тұлғасы, физика-математика ғылымдарының докторы Мағрипа Жылқыбаеваның туғанына 80 жыл толуына арналды. Көрме екі аптаға созылады және ғалымның бірегей зерттеулері мен өмір жолын кеңінен таныстыруды мақсат етеді.

Мағрипа Жылқыбаева (1945-2019) – Есік қорғанынан табылған Алтын адам мұрасын кванттық физика әдістерімен зерттеп, ежелгі адамзат тілінің құпиясын ашқан әлемдегі тұңғыш ғалым. Ол 50 мың жылдық адамзат тарихына үңіліп, ежелгі өркениеттердің сырларын бүгінгі күнге жеткізген бірегей зерттеуші ретінде танымал. Көрме осы ұлы ғалымның ғылыми мұрасын ұлықтауға бағытталған.

Көрменің ашылу рәсімінде Жапониядағы Хоккайдо университетінің құрметті профессоры, физик-ғалым Фудзий Кандзидің құттықтау хаты оқылды. 

Құттықтау хатында Фудзий Кандзи мырза «Алтын адамның мұрасы» көрмесінің ашылуына орай өзінің жылы лебізін білдірді. Ол қарбалас заманда уақыт тауып, көрмеге келген қонақтарға алғысын айтып, өкінішке қарай, бұл шараға жеке қатыса алмағанын жеткізді. 

«Қадірлі қонақтар! «Алтын адамның мұрасы» көрмесіне уақыт бөліп келгендеріңізге алғысым шексіз. Өкінішке қарай, мен бұл шараға қатыса алмадым, бірақ Жапонияның Хоккайдо өңірінен сәлем жолдап, құттықтауымды білдіргім келеді», - делінген құттықтау хатта. 

Сондай-ақ көрменің маңыздылығына тоқталды.

«Көрме марқұм ғалым, ғылым докторы Мағрипа Жылқыбаеваға (1945-2019) арналған. Жамбыл ауылында туып-өскен Мағрипа Жылқыбаева 1995 жылға дейін Ленин атындағы Қазақ политехникалық университетінде доцент қызметін атқарып, радиация және қоршаған орта экологиясы саласында көптеген ғылыми еңбек жариялаған. Оның ең басты жетістіктерінің бірі – 1989 жылы Есік қорғанынан табылған Сақ дәуірінің Алтын адамымен бірге шыққан күміс зереншедегі 26 таңбаны физика ғылымының әдістерімен зерттеуі. Сонымен қатар, ол иероглифтердің ежелгі архетиптерін талдап, жартастарға қашалған мыңнан астам петроглифтің мәнін ашқан. Оның зерттеулері арасында Алматы облысындағы «Будда жазулары» мен Іле өзені бойындағы «Будда суреттері» сияқты жұмбақ мәтіндердің шифрын шешу де бар», - дейді ол.

Фудзий Кандзи 2015 жылы Мағрипа Жылқыбаеваның қызы Шарафат Жылқыбаевамен бірге Жамбыл ауылына барып, ғалымның ғылыми мұрасымен танысқанын еске алады. Ол көрмеде Мағрипа Жылқыбаеваның өмірі мен еңбектеріне арналған стендтер мен стеллаждар қойылғанын атап өтіп, келушілердің ғалымның ұлы мұрасымен жақынырақ танысуына мүмкіндік туатынына сенім білдірді. 

«Бұл көрме арқылы жаңа біліммен сусындап, рухани қуат алады деп үміттенемін», – деп жазды ол.

Сонымен қатар, жапон ғалымы көрмені ұйымдастыруға қолдау көрсеткен барлық азаматтарға шексіз алғысын білдіріп, бұл игі істің жалғасы болатынына үміт артты. «Алтын адамның мұрасы» көрмесі Мағрипа Жылқыбаеваның ғылымдағы өлшеусіз үлесін ұлықтап, оның еңбектерін кеңінен насихаттауға бағытталған маңызды шара ретінде есте қалады», - делінген құттықтау хатта. 

Көрмеде Мағрипа Жылқыбаеваның өмірінен сыр шертетін стендтер, оның зерттеулеріне арналған материалдар қойылған. Сондай-ақ, «Үш қиян» баспасынан шыққан «Алтын адамның аманаты», «Алтын адамның мұрасы» және «Құпия күштер құдіреті» кітаптарының таныстырылымы өтті.

Шарада Қазақстан Республикасының Материалдық емес мәдени мұраны қорғау жөніндегі Ұлттық комитеті төрағасының орынбасары Рустам Музафаров «Мәдениет – рухани өмірдің өзегі» тақырыбында баяндама жасады. Ғалымның шәкірттері мен замандастары естеліктерімен бөлісті.

ҚР метро құрылысына еңбегі сіңген қайраткер Базар Самаликов өз естілігімен бөлісті. 

«Мен Мағрипа Шөжеғұлқызымен 1976 жылы армиядан келгенде таныстым. Ол студенттердің сүйікті ұстазы еді. Мінезі жайдары, ешқашан ашуланбайтын кісі болатын. Алтын адам таңбаларын зерттеуге өмірін арнады. 2019 жылы оны ақтық сапарға шығарып салдық. Оның мұрасы жастарға үлгі».

Алматы тұрғыны Камила Тілешқызы Тұматаева: «Жолдасым Сәмидин Тұматаев Мағрипамен әріптес болды. Олар бірге ғылыми еңбектер жазды. Мағрипа еңбекқор, ізденімпаз еді. Алтын адамды зерттегенде денсаулығы сыр берсе де, тоқтамады. Оның кітаптарын оқығанда ғалымның шын болмысын түсіндім», - дейді ол. 

Камила Тілешқызы Тұматаева, Алматы қаласының тұрғыны: 

«Менің жолдасым Сәмидин Тұматаев пен Мағрипа Шөжеғұлқызы Алматы облысы Жамбыл ауылында дүниеге келген. Екеуі де В.И.Ленин атындағы Қазақ политехникалық институтында жұмыс істеді. Мағрипа – физик болған. Олар бірлескен ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізіп, оқулықтар жазған әріптестер әрі сырлас достар еді», - деп еске алды. 

Камила Тілешқызының айтуынша, жолдасы балаларына Мағрипаның еңбекқорлығы мен ізденімпаздығын үлгі етіп, «Мағрипа сияқты еңбек етіңдер» деп отыратын. Мағрипа Шөжеғұлқызы «Квант», «Наука и жизнь», «Природа» сияқты журналдарға жазылып, қоршаған орта мен табиғатқа адамның әсерін зерттеген. Оның өсімдіктерге адам энергиясының ықпалын талдағаны Камиланың есінде ерекше сақталған. 

«Мағрипаның ең танымал зерттеулерінің бірі – Алтын адамға қатысты еңбегі. Бұл жұмысты бастағанда ол ауырған еді. Сәмидин «Бұл ауыр жұмыс, таста! Өзіңнің жағдайыңды ойла» деп ақыл айтқанымен, Мағрипа алған бетінен қайтпай, зерттеуін жалғастырған. Ол тіпті Елбасы мен үкімет басшыларына хат жазып, өз ойын жеткізген. Камила Тілешқызының үйінде Мағрипаның Алтын адам туралы кітаптары сақтаулы. «Біз оны жақсы танығандықтан, кім екенін білеміз деп ойлайтынбыз. Бірақ оның шын болмысын осы кітаптарды оқығанда түсіне бастадым. Сәмидин тірі болса, «Мағрипа жақындарының қарсылығына қарамай Алтын адамды зерттеді, ақыры тарихты қопарып шығарыпты ғой» деп айтар еді», – дейді ол.

Айтуынша, Мағрипа өмірде көп қиындық көргеніне қарамастан, ғылымға деген адалдығы оны тоқтата алмаған. 

Сөз соңында Камила Тілешқызы «Қаңтар оқиғасы сияқты қиын кезеңдерден кейін халық тыныштық пен дамуды қалайды. Камила Тілешқызы Мағрипа Шөжеғұлқызы сияқты ғалымдардың мұрасы мемлекеттің өркендеуіне қызмет етсе. Бұл – олардың ғылымдағы ізденісі мен өнегесінің лайықты бағасы болмақ» деген тілегін білдірді.

Нұрдәулет Ақыш, филология ғылымдарының докторы, М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас ғылыми қызметкері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері:

Ғалымдардың жан-дүниесін түсіну оңай емес. Мағрипа Жылқыбаева физика, Алтын адам ғана емес, әдебиеттану бойынша да зерттеулер жүргізген.  Бүкіл өмірін ғылымға арнаған. Соңғы кезде пәнаралық байланысты Білім министрлігі қолға ала бастады. Ал Мағрипа Жылқыбаева оны баяғыда бастап кеткен. Әртүрлі ғылым салалары бойынша кешенді әрі салыстырмалы зерттеу жүргізумен кез-келген ғалым айналыса алмайды. Дамуды ойлаған елде ғалымдарға алдыңғы кезекте орын берілуі керек. Біз Жамбылдың өлеңдерін білеміз, ал оның құпия қырлары туралы Мағрипа Жылқыбаеваның еңбектері арқылы біліп отырмыз. Жыраудың ерекше қасиеттерін жаратылыстану ғылымдары тұрғысынан зерттеген. «Жамбылда телепаттық қасиет болған» дейді ғалым. Бақсы-балгерлер қайдан шықты? «Жамбылдың жұмбақ әлемі» кітабында ғылыми терминдерді қолданып соны түсіндірген. Мағрипа Жылқыбаева мұрасын зерттейтін жас ғалымдар көбірек шықса мемлекетке пайдасы зор.

Нұрдәулет Ақыш, филология ғылымдарының докторы, М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас ғылыми қызметкері, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері:

– Ғалымдардың жан-дүниесін түсіну оңай емес. Мағрипа Жылқыбаева физика, Алтын адам ғана емес, әдебиеттану бойынша да зерттеулер жүргізген.  Бүкіл өмірін ғылымға арнаған. Соңғы кезде пәнаралық байланысты 
Білім министрлігі қолға ала бастады. Ал Мағрипа Жылқыбаева оны баяғыда бастап кеткен. Әртүрлі ғылым салалары бойынша кешенді әрі салыстырмалы зерттеу жүргізумен кез-келген ғалым айналыса алмайды. Дамуды ойлаған елде ғалымдарға алдыңғы кезекте орын берілуі керек. Біз Жамбылдың өлеңдерін білеміз, ал оның құпия қырлары туралы Мағрипа Жылқыбаеваның еңбектері арқылы біліп отырмыз. Жыраудың ерекше қасиеттерін жаратылыстану ғылымдары тұрғысынан зерттеген. «Жамбылда телепаттық қасиет болған» дейді ғалым. Бақсы-балгерлер қайдан шықты? «Жамбылдың жұмбақ әлемі» кітабында ғылыми терминдерді қолданып соны түсіндірген. Мағрипа Жылқыбаева мұрасын зерттейтін жас ғалымдар көбірек шықса мемлекетке пайдасы зор.

Махмут Қосмамбетов, «Үш қиян» баспасының директоры:

Шын ғалым қандай болады? Шын ғалым дүниеден биік тұрады.Эйнштейннің 1922 жылы «Атақ қуған, дүние қуған, байлық қуған жанталас өмірден қарапайым ғұмыр кешу анағұрлым бақыттырақ» деп Токиода айтқан сөзі бар ғой. Кеше бір университетте ғылыми конференцияда болдым. Ғылыми атақтының бәрі ғалым емес. Кеудесіне галстук тағып шітірейіп жүретін боскеуде профессорлар да бар. Былтыр Жамбыл ауылына барып ғалым білім алған мектептегі «Алтын адам»  музей кабинетін көріп, оқушылармен кездестім. Ерекше таза аура бар бұл кабинетте. Тамыры терең халықпыз ғой. Мен өзім Маңғыстаудың жігітімін. «Алтын адамның мұрасы» деген кітапта «Маңғыстауда 41 хандық болған» деп жазылған.

Ғылым мен мәдениетті тоғыстырған ұлы зерттеуші

Мағрипа Жылқыбаева – қазақ ғылымы мен мәдениетінің тарихында ерекше орын алатын ғалым, физика-математика саласындағы бірегей зерттеулерімен әлемге танылған тұлға. Ол оптикалық кристалдарға радиацияның әсерін кешенді зерттеген әлемдегі тұңғыш ғалым ретінде тарихта қалды. Бұл еңбегі қорғалғаннан бері В.А. Федоров, Т.Н. Плужникова, Р.А. Кириллов, О.П. Матвеева, И.В. Нефедова, Е.Ф. Полисадова, В.И. Корепанов сияқты жаратылыстану ғылымдарының белгілі өкілдері оның зерттеулерін негізге алып, ғылыми жұмыстар мен диссертацияларын жазды. Мағрипа Жылқыбаеваның еңбектері ғылым әлемінде кеңінен қолданылып, оның идеялары ұзақ жылдар бойы зерттеушілерге шабыт беріп келеді.

Мағрипа Жылқыбаеваның ғылыми және әдеби шығармашылығы республикалық және халықаралық басылымдарда кеңінен жарияланған. Оның жаратылыстану ғылымдары бойынша көпшілікке арналған мақалалары мен әдебиет саласындағы туындылары Алматы облыстық «Қазақ тілі қоғамының» «Ақиқат» газетінен бастап, «Білім және еңбек» (қазіргі «Зерде»), «Жұлдыз», «Алматы ақшамы», «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан»), «Мәдениет және тұрмыс» (қазіргі «Парасат»), «Қазақ әдебиеті», «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») сияқты басылымдарда жарық көрген. Сондай-ақ «Ана тілі», «Қазақстан әйелдері», «Қазақстан-Заман», «Түркі әлемі», «Азия», «Жас Қазақ», «Жетісу», «Денсаулық», «Шалқар», «Ара», «Арай», «Ақ босаға», «Тарлан», «Айқын», «Өркен», «Қазақстан мұғалімі», «Айт», «Қазақстан мектебі», «Қазақ үні» сияқты газет-журналдарда да оның еңбектері оқырмандарға жол тартқан. Бұл басылымдар ғалымның зерттеулерінің кең аудиторияға қолжетімді болғанын және оның идеяларының қоғамдық резонанс тудырғанын көрсетеді.

Мағрипа Жылқыбаева қазақтың ұлы жырауы Жамбыл Жабаевтың елге беймәлім қырларын ғылыми тұрғыдан зерттеген республикадағы жалғыз жаратылыстанушы ғалым ретінде де танымал. Ол Жамбылдың ерекше қабілеттерін физика мен биоөріс тұрғысынан талдап, оның шығармашылығына жаңа көзқарас ұсынды. 1993 жылы «Ана тілі» баспасынан шыққан «Қазақ бақсы-балгерлері» жинағында ғалымның «Құпия күш құдіреті» атты мақаласы жарияланды. 

Бұдан бөлек, «Жамбылдың жұмбақ сырлары» («Жас Қазақ», №48, 1993), «Жамбылдың жасырын қасиеттері» («Жас Алаш», 1994), «Құпия күштер құдіреті немесе ұлы Жамбылдың тағы бір қасиеті хақында» («Алматы ақшамы», 1992), «Жамбылдың биоөрістік қабілеті жайында» («Жас Алаш», 2020), «Жамбылдың жолбарысы» («Ана тілі», 2020) сияқты ғылыми-танымдық мақалалары оқырмандарды Жамбылдың тылсым әлемімен таныстырды. Бұл зерттеулер Жамбыл мұрасын тек әдеби тұрғыдан ғана емес, ғылыми-физикалық әдістермен де зерделеуге мүмкіндік берді.

Мағрипа Жылқыбаева Есік қорғанынан табылған Алтын адам жазуларын 30 жыл бойы зерттеп, олардың құпиясын физика-математикалық әдіспен ашқан әлемдегі тұңғыш физик ретінде тарихта қалды. 

1989 жылдан бастап Алтын адамның күміс зереншесіндегі 26 таңбаны оптика ілімі арқылы талдаған ғалым Қазақстандағы және шет елдердегі 1000-нан астам жартас жазулары мен көне каллиграфиялық суреттердің шифрын шешті. Ол петроглифтер мен көне жәдігерлердегі жазуларды кванттық оптика әдісімен оқудың бірегей әдісін жасап шығарды, бұл әдіс қазір ғалымның есімімен аталады.Отыз жылдан астам уақыт бойы жартастардағы геометриялық фигураларды кванттық физика арқылы зерттеген Мағрипа Жылқыбаева жер бетіндегі географиялық атаулар мен этнонимдердің этимологиялық кодын анықтады. Ол Арасандағы және Іле бойындағы Будда жазуларын, Жетісу жартастарындағы көне таңбалар мен петроглифтерді оптикалық әдістермен расшифровкалап, ғылымға жаңа серпін берді.

Кітаптары – ғылыми мұраның айғағы

Ғалымның елу жылдық ғылыми-шығармашылық еңбегінің нәтижесі 2019 жылы «Нұрлы әлем» баспасынан жарық көрген «Алтын адамның аманаты», «Алтын адамның мұрасы» және «Құпия күштер құдіреті» атты көлемді кітаптарда көрініс тапты. Ал 2024 жылы «Жамбылдың жұмбақ әлемі» деп аталатын еңбегі «Evo Press» баспасынан басылып шықты. 

Бұл кітаптар Мағрипа Жылқыбаеваның ғылым мен мәдениетті тоғыстырған бірегей зерттеулерінің жемісі ретінде бағаланады.Мағрипа Жылқыбаева – тек қазақ ғылымының ғана емес, әлемдік ғылымның дамуына зор үлес қосқан ғалым. Оның оптикалық кристалдар, Алтын адам жазулары және Жамбыл Жабаевтың шығармашылығына қатысты зерттеулері болашақ ұрпаққа мол мұра болып қала бермек.

Мағрипа Жылқыбаеваның зерттеулерінің әдістері физика ғылымының озық тәсілдерін, әсіресе кванттық физика мен оптика салаларын ежелгі мәдени мұраларды талдауға қолдануымен ерекшеленеді. Оның әдістері пәнаралық сипатқа ие болып, жаратылыстану ғылымдары мен гуманитарлық зерттеулерді біріктіреді. Төменде оның негізгі зерттеу әдістеріне толық шолу жасалады:

Кванттық физика және оптика әдістері

Мағрипа Жылқыбаева Есік қорғанынан табылған Алтын адамның күміс зереншесіндегі 26 таңбаны зерттеу үшін кванттық физиканың принциптерін қолданды. Ол бұл таңбаларды ежелгі жазу жүйесінің бөлігі ретінде қарастырып, олардың құпиясын ашуда оптика ілімін пайдаланды. Бұл әдіс мыналарды қамтиды:

Оптикалық талдау: Жазулардың құрылымын микроскопиялық деңгейде зерттеу арқылы олардың геометриялық пішіндері мен материалдық қасиеттерін анықтау.

Кванттық интерпретация: Таңбалардың орналасуын және олардың физикалық қасиеттерін кванттық механика тұрғысынан талдау, яғни жарық пен материяның өзара әрекеттесуін зерттеу арқылы ақпараттық кодтарды ашу.

Спектралды зерттеу: Жарықтың шағылуы мен жұтылуын өлшеу арқылы таңбалардың химиялық құрамы мен жасалу технологиясын анықтау.

Бұл тәсіл оған Алтын адам жазуларын әлемде алғаш рет физикалық әдіспен «оқып», оларды прото-дәуірдегі адамзат тілінің бір бөлігі ретінде расшифровка жасауға мүмкіндік берді.

Петроглифтер мен жартас жазуларын зерттеудегі әдістер

Мағрипа Жылқыбаева Қазақстандағы («Будда жазулары», Іле өзені бойындағы петроглифтер) және одан тыс жерлердегі 1000-нан астам жартас жазулары мен көне суреттерді зерттеді. Оның әдістері:

Геометриялық талдау: Жартастардағы фигуралардың пішінін математикалық модельдеу арқылы олардың астрономиялық, географиялық немесе мәдени мағынасын анықтау.

Кванттық оптика әдісі: Жазулардың бетіндегі жарықтың шағылу ерекшеліктерін талдау арқылы олардың тереңдігін, эрозия дәрежесін және жасын анықтау. Бұл әдіс оған көне каллиграфия мен иероглифтердің архетиптерін оқуға көмектесті.

Салыстырмалы зерттеу: Жазуларды басқа ежелгі өркениеттердің (мысалы, сақ, түркі) жазбаларымен салыстыру арқылы ортақ үлгілерді табу.

Ол осы әдістерді қолдана отырып, петроглифтердің тек бейнелеу өнері ғана емес, сонымен қатар ақпараттық кодтардың тасымалдаушысы екенін дәлелдеді.

Радиация және экологиялық зерттеулер

Мағрипа Жылқыбаева Ленин атындағы Қазақ политехникалық университетінде доцент болып қызмет еткен кезде радиацияның оптикалық кристалдарға әсерін зерттеді. Бұл саладағы әдістері:

Эксперименталды модельдеу: Радиацияның материалдарға әсерін лабораториялық жағдайда сынау арқылы олардың физикалық-химиялық өзгерістерін өлшеу.

Спектрлік талдау: Кристалдардың құрылымдық өзгерістерін жарық спектрлері арқылы бақылау.

Экологиялық байланыс: Радиацияның қоршаған ортаға, әсіресе өсімдіктер мен адам ағзасына әсерін зерттеу. Ол адам энергиясы мен өсімдіктердің өзара байланысын физикалық тұрғыдан талдады.

Бұл зерттеулер оның әлемде алғашқылардың бірі болып оптикалық кристалдарға радиация әсерін кешенді зерттеген ғалым ретінде танылуына негіз болды.

Пәнаралық тәсіл: Физика мен гуманитарлық ғылымдардың синтезі

Мағрипа Жылқыбаева физикалық әдістерді гуманитарлық зерттеулерге бейімдеп, бірегей синтез жасады:

Жамбыл Жабаевтың шығармашылығы: Ол ұлы жыраудың телепаттық қабілеттерін физика мен биоөріс (биофизика) тұрғысынан талдады. Жамбылдың өлеңдеріндегі ритмдер мен образдарды дыбыс толқындары мен энергия ағымдары ретінде зерттеді.

Этнонимдер мен географиялық атаулардың этимологиясы: Жер атаулары мен халықтардың шығу тегін жартас жазулары мен физикалық деректер негізінде анықтады. Мысалы, Маңғыстаудағы 41 хандық туралы гипотезасын осы әдіспен дәлелдеуге тырысты.

Жылқыбаева әдісі

Оның Алтын адам жазулары мен петроглифтерді зерттеудегі кванттық оптикаға негізделген әдісі ғылымда «Жылқыбаева әдісі» ретінде аталады. Бұл әдістің ерекшеліктері:

• Көне жазуларды физикалық құралдармен (жарық, спектр) талдау.

• Математикалық модельдер арқылы таңбалардың орналасу логикасын анықтау.

• Зерттеу нәтижелерін тарихи және мәдени контекспен байланыстыру.

Мағрипа Жылқыбаеваның әдістері әлемдік ғылымда жаңа бағыт ашты. Ол 30 жыл бойы жартас жазулары мен Алтын адам таңбаларын зерттеп, олардың астрономиялық, лингвистикалық және мәдени мағынасын ашты. Оның тәсілдері қазіргі археология мен физика саласындағы зерттеулерге шабыт беріп, Қазақстанның ежелгі тарихын жаңа қырынан танытуға мүмкіндік берді.

Мағрипа Жылқыбаеваның ежелгі жазуларды зерттеуі оның ғылыми мұрасының ең маңызды бөлігі болып табылады. Ол Есік қорғанынан табылған Алтын адамның күміс зереншесіндегі 26 таңбаны, сондай-ақ Қазақстандағы және одан тыс аймақтардағы жартас жазулары мен петроглифтерді зерттеуге 30 жылдан астам уақытын арнады. Оның зерттеулері физика ғылымының озық әдістерін ежелгі мәдени мұраларды талдауға қолдануымен ерекшеленді. 

Зерттеудің негізгі объектілері

Мағрипа Жылқыбаева зерттеген ежелгі жазулардың негізгі бағыттары:

Алтын адамның таңбалары: 1989 жылы Есік қорғанынан табылған сақ дәуіріндегі Алтын адаммен бірге шыққан күміс зереншедегі 26 таңба. Бұл таңбалар ежелгі жазу жүйесінің бөлігі ретінде қарастырылды.

Петроглифтер: Алматы облысындағы «Будда жазулары», Іле өзені бойындағы «Будда суреттері», Жетісу аймағындағы жартасқа қашалған мыңнан астам суреттер мен таңбалар.

Көне иероглифтер: Ежелгі каллиграфиялық жазулардың архетиптері, оларды әлемнің басқа өркениеттерімен салыстыру арқылы зерттеу.

Зерттеу әдістері

Мағрипа Жылқыбаева ежелгі жазуларды зерттеуде физика ғылымының, әсіресе кванттық оптика мен математикалық модельдеудің әдістерін қолданды. Оның тәсілі дәстүрлі археология мен лингвистиканы толықтырып, жаңа ғылыми бағыт ашты.

Кванттық оптика әдісі

Негізі: Жазулардың физикалық қасиеттерін (жарықтың шағылуы, жұтылуы, материалдың құрылымы) зерттеу арқылы олардың мағынасын ашу.

Қолданылуы: Алтын адамның күміс зереншесіндегі таңбаларды микроскопиялық деңгейде талдау. Жарық толқындарының таңбалар бетіндегі әрекетін өлшеу арқылы олардың тереңдігі, эрозия дәрежесі және жасалу технологиясы анықталды.

Нәтижесі: Таңбалардың геометриялық орналасуы мен физикалық ерекшеліктері олардың ақпараттық код екенін көрсетті. Бұл әдіс «Жылқыбаева әдісі» деп аталып, ғалымның есімімен байланыстырылды.

Геометриялық және математикалық талдау

Негізі: Жазулар мен суреттердің пішіндерін математикалық модельдер арқылы зерттеу.

Қолданылуы: Петроглифтердегі фигуралардың (мысалы, шеңберлер, сызықтар) орналасуын талдау арқылы олардың астрономиялық (күн мен жұлдыздардың орналасуы) немесе символдық мағынасын анықтау.

Нәтижесі: Жазулардың кездейсоқ емес, белгілі бір логикалық жүйеге негізделгенін дәлелдеді. Мысалы, «Будда жазулары» күнтізбелік немесе діни мазмұнды білдіруі мүмкін деген гипотеза ұсынды.

Спектралды зерттеу

Негізі: Жарықтың спектрлік сипаттамаларын қолданып, жазулардың материалдық құрамын анықтау.

Қолданылуы: Күміс зеренше мен жартас жазуларының бетін спектрлік құралдармен зерттеу арқылы олардың жасалу уақыты мен қолданылған құралдары туралы деректер жинау.

Нәтижесі: Таңбалардың жасын шамамен б.з.д. V-IV ғасырларға жатқызды, бұл сақ дәуірімен сәйкес келеді.

Салыстырмалы талдау

Негізі: Зерттелген жазуларды басқа ежелгі өркениеттердің (сақ, түркі, қытай) жазбаларымен салыстыру.

Қолданылуы: Алтын адам таңбалары мен Жетісу петроглифтерін Орталық Азиядағы басқа археологиялық олжалармен байланыстыру.

Нәтижесі: Таңбалардың прото-түркі немесе одан да ежелгі жазу жүйесіне жататынын болжады.

Зерттеудің негізгі кезеңдері

Бастапқы талдау (1989 жылдан бастап): Алтын адамның таңбаларына физикалық зерттеулер басталды. Ол таңбалардың кездейсоқ емес, белгілі бір тілдің бөлігі екенін анықтады.

Петроглифтерді зерттеу (1990-2000 жылдар): Қазақстандағы жартас жазуларына экспедициялар ұйымдастырып, оларды фото және спектрлік құралдармен талдады.

Теориялық синтез (2000-2019): Зерттеу нәтижелерін жинақтап, ежелгі жазулардың мағынасын прото-дәуірдегі адамзат тілінің бөлігі ретінде түсіндірді.

Еңбектердің жариялануы: «Алтын адамның аманаты», «Алтын адамның мұрасы» кітаптарында зерттеу нәтижелері жүйеленді.

Мағрипа Жылқыбаеваның ежелгі жазуларды зерттеуі бірнеше маңызды қорытындыға әкелді:

Алтын адам жазулары: Күміс зереншедегі 26 таңба сақтардың жазба тілінің бөлігі болуы мүмкін. Ол бұл таңбаларды әлемде алғаш рет физикалық әдіспен «оқыды» және оларды прото-дәуірдегі тілдің элементтері ретінде сипаттады.

Петроглифтердің мағынасы: «Будда жазулары» мен Іле өзені бойындағы суреттер діни, астрономиялық немесе әлеуметтік ақпаратты бейнелейді. Мысалы, кейбір фигуралар күн мен айдың циклдарын көрсетуі мүмкін.

Әлемдік контекст: Зерттеулер Орталық Азиядағы ежелгі өркениеттердің басқа аймақтармен (мысалы, Үндістандағы Будда мәдениетімен) байланысын болжайды.

Ғылыми жаңалық: Ол жазуларды зерттеудің «Жылқыбаева әдісі» деп аталатын бірегей тәсілін жасады, ол физика мен археологияны біріктірді.

Мағрипа Жылқыбаеваның ежелгі жазуларды зерттеуі:

Ғылыми серпіліс: Дәстүрлі лингвистика мен археологияда қолданылмайтын физикалық әдістерді енгізді.

Мәдени мұра: Қазақстанның ежелгі тарихын тереңдетіп, сақ дәуірінің жазба мәдениетін дәлелдеді.

Халықаралық мойындалу: Оның әдістері мен нәтижелері әлемдік зерттеушілердің назарына ілікті, әсіресе оптикалық талдау әдісі ғылымда жаңа бағыт ретінде қарастырылды.

Мағрипа Жылқыбаева ежелгі жазуларды зерттеуде физика мен гуманитарлық ғылымдарды шебер тоғыстырды. Оның Алтын адам таңбалары мен петроглифтерді талдаудағы әдістері қазақ ғылымының әлемдік деңгейдегі әлеуетін көрсетті. Ол қалдырған мұра болашақ зерттеушілерге ежелгі өркениеттердің құпиясын ашуда жол сілтейді.