Биыл қазақтың ұлы композиторы, дирижер, ҚР Халық әртісі, КСРО және Қазақстан Мемлекеттік сыйлықтарының лауреаты, Қазақстанның Еңбек Ері Нұрғиса Атабайұлы Тілендиевтің туғанына 100 жыл толып отыр. Ол – қазақ даласының сарынымен үндескен, сан жүрекке үміт пен сағыныш сыйлаған тұлға. Ол – ән мен саз арқылы халықтың рухын тірілткен композитор. Ол – домбыра мен оркестр тілімен ұлттық болмысты қайта сөйлеткен рухани жаңғыртушы.
Нұрғиса Тілендиев 1925 жылы 1 сәуірде Алматы облысы, Іле ауданы, Шилікемер ауылында дүниеге келген. Халық тағдырын, даланың үнін бала кезден бойына сіңірген Нұрғисаның музыкасы табиғаттан, ел тағдырынан, көшпенді қазақтың рухынан нәр алғандай. Кейіннен Мәскеуде білім алып, дирижерлік өнердің шыңына шыққанымен, ол еуропалық классиканың ішінен де далалық дүбірді аңсады.
Нұрғиса өнер жолында 400-ден астам музыкалық шығарма, оның ішінде ондаған күй, симфониялық поэмалар, халық әндерінің өңделген нұсқалары мен кинофильмдерге арналған музыкалар жазды. Оның «Аққу», «Әлқисса», «Жеңіс салтанаты», «Махамбет», «Ата толғауы» сияқты туындылары – қазақтың музыкалық эпосына айналды.
Ол композитор емес, шежіреші еді. Әр туындысын жүрекпен жазды. Оның шығармалары жылдармен ғана емес, халықтың бастан кешкен зұлматы мен жеңісімен өлшенетін мәдени құндылықтар-тұғын. Мысалы, «Әлқисса» – тарихқа бойлаған, бабалар рухымен тілдескен көркем дүние. Ал «Махамбет» симфониялық поэмасы — көтеріліс рухының музыкалық бейнесі.
Оның 1981 жылы құрған «Отырар сазы» оркестрі – қазақтың көне музыкасын тірілткен, халықтық музыканы кәсіби сахнаға алып шыққан алтын көпір. Бұл – этномузыкаға деген құрмет пен ұлт мұрасын заман тілімен сөйлетудің шынайы үлгісі.
Тілендиев халық музыкасын «жинаушы» емес, оны қайта тірілткен адам. Қазақ даласында домбырамен тартылатын күйлердің жанды табиғатын симфониямен ұштастыру — музыкалық реформаторлық еді. Ол әр дыбысты ұлттық кодпен сөйлетті.
Мұны оның атақты «Аққу» күйінен анық байқауға болады. Бұл шығармада домбыра да, оркестр де үндесіп, сұлу табиғат пен нәзік сезім қатар өріледі. Бұл – қазақтың табиғатпен үйлескен философиясын саз тілімен жеткізудің көркем мысалы.
Нұрғиса Тілендиевтің шығармашылығын тыңдау — қазақтың XX ғасырдағы рухани тарихын тыңдаумен тең. Бүгінгі өнерпаздар үшін ол — бағыт, жол, ұстаным. Төл өнерді қадірлеу, елдің үні бола білу — Тілендиев мектебінің басты аманаты.
Бүгінде еліміздің түкпір-түкпірінде Нұрғиса атындағы мектептер, көшелер бар. Алатау бөктеріндегі алып мүсіні мен Алматыдағы мемориалдық музей-үйі – ұлттың ұлы перзентіне деген құрметтің көрінісі.
Нұрғиса Тілендиевтің дауысын халық ұмытқан емес. Оның қазақ радиосындағы сөзі, ел алдына шыққандағы қарапайым болмысы, маңғаз жүзі – ел есінде. Ол ән айтқанда сахна сілтідей тынатын. Өйткені ол сахнада емес, жүректе сөйлейтін.
Бүгін, 2025 жылы — Нұрғиса Тілендиевтің 100 жылдығына орай елімізде кең ауқымды мерейтойлық іс-шаралар өтеді. Бұл тек композиторды еске алу ғана емес, ұлт рухын жаңғырту, қазақтың саз әлемін тағы бір мәрте ұлықтау болмақ.
Нұрғиса – тек композитор емес, ол – қазақтың музыкалық сана-сезімінің жаңа белесіне жол ашқан ұстаз. Оның мұрасы – ұрпаққа жол, болашаққа бағдар.
Сондықтан біз Тілендиевті тек тыңдаумен ғана емес, түсініп, түйсініп, бойға сіңірумен ұлықтауымыз керек. Өйткені ол — тек музыка жазған адам емес. Ол — ұлттың жанын жазған адам.
