Қазақстанның жаңа тарихында басқарудың нарықтық моделінің қалыптасуымен байланысты елдің тәуелсіздік алуымен экономикалық дамуының негізгі мәселелерін ғылыми тұрғыдан зерттеу ерекше орын алады. Тұңғыш Президент Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша жүзеге асырылған Қазақстандағы әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қайта құрылуы стратегиялық дамудың жаңа басымдықтарын айқындады. ҚР БҒМ ҒК Мемлекет тарихы институтының аға ғылыми қызметкері, т.ғ. к., доцент Т. М. Аминов әкімшілік-командалық экономиканың нарықтыққа көшу үдерісінің қалай жүргені жайлы Qazaqstan Tarihy порталына әңгімелеп берді.
Нәтижесін Н. Назарбаев өзінің «Тәуелсіздік дәуірі» кітабында: «Небәрі ширек ғасыр ішінде КСРО-да әділетсіз артта қалған бұрынғы Кеңес Республикасы ұлттық мемлекеттілігі, тиімді нарықтық экономикасы, демократиялық қоғамдық құрылысы мен халықаралық жоғары беделі бар заманауи елге айналды. ...Осы кезеңде еліміз экономикалық, әлеуметтік және саяси-қоғамдық салаларда «үшжақты транзитті» жүзеге асырды»,-деп атап өтеді.
Қазақстандағы нарықтық қатынастардың қалыптасу процесі қазақстандық қоғамның экономикасына, әлеуметтік қатынастарына, мәдениеті мен діліне үлкен әсер етеді. Болып жатқан осындай өзгерістерден тарих ғылымы да тыс қала алмайды. Олардың әсерінен қазіргі тарихнамада зерттеу тақырыбында айтарлықтай өзгеріс байқалады, тарихи жұмыстарға қойылатын қазіргі әлеуметтік сұраныстар аясында материалды теориялық тұрғыдан түсіну әдістері ізделеді. Сонымен, нарықтың даму тарихы мен кәсіпкерлік практиканың проблемаларына деген қызығушылық айтарлықтай өсті, бұл бір жағынан қазіргі әлеуметтік жағдайға байланысты, ал екінші жағынан, бұл проблемаға нақты көңіл бөлінбеуі, оның бұрмалануы, кеңестік кезеңдегі нарықтың оң әлеуеті туралы идеялардың деформациясы.
Бизнес мәселелерін қазіргі зерттеушілер нарықтық экономиканың перспективаларын зерттей отырып, экономиканы шамадан тыс орталықтандыруға негізделген кеңестік жоспарлау жүйесімен салыстырғанда олардың өте маңызды және өзекті екенін көрсетуге тырысады. Бүгінде бізде нарық пен кәсіпкерлік тарихына арналған бірқатар жұмыстар бар. Олардың кейбіреулері ғылыми айналымға жаңа нақты материалды енгізу, ерекше тұжырымдамалық тәсілдерді әзірлеу арқылы белгілі бір құндылыққа ие.
Мысалы, 2009 жылы жарық көрген профессор Я.А. Әубәкіровтың таңдамалы еңбектерінің жинағында тәуелсіз Қазақстан экономикасының қалыптасуы мен дамуының түйінді мәселелері рет-ретімен ашылған, нарықтық қайта құрудың басынан бастап 2000 жылдардың ортасына дейін елді қамтыған әлеуметтік-экономикалық және саяси үдерістерге, оның ішінде нарықтық экономиканың қазақстандық моделінің ерекшеліктеріне қатысты автордың теориялық көзқарастары берілген.
ҚР ҰҒА академигі К.Ә. Сағадиевтің «Реформалар: аналитикалық көзқарас» атты үш кітаптан тұратын монографиясында Қазақстанның тәуелсіздік жылдарындағы дамуының маңызды мәселелеріне аналитикалық шолу жасалған. Ол бүкіл әлемнің хрестоматиясына айналған Елбасы ұсынған Қазақстандық жолды терең ұғынуға арналған. Егер оның алғашқы екі кітабы реформалардың бастапқы кезеңін және олардың интеллектуалды қамтамасыз етілуін сипаттау мен талдауға арналған болса, онда үшінші кітапта ел дамуының сапалы жаңа кезеңі туралы автордың ойларынан тұрады.
ҚР ҰҒА академигі С.С. Сатубалдиннің «Азия айдаһарлары мен жолбарыстары: қазақстандық «барыс» солардың жолдарымен жұріп өте ала ма?» деген кітабында салыстырмалы-тарихи әдістеме негізінде «айдаһарлар» деп аталатын шығыс Азия елдерінің және «жолбарыстар» деп аталатын Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінің оң тәжірибесін ашуға мүмкіндік беретін Қазақстан экономикасының даму проблемалары мен ерекшеліктері қарастырылған. Кітапта сонымен қатар ресейлік, қытайлық, жапондық, оңтүстіккореялық, тайваньдық ғалымдардың материалдары мен олармен бірлескен зерттеулердің деректері кеңінен қолданылған. Автор, әсіресе, академиктер Л.Абалкин мен О.Богомоловтың, профессорлар Н.Симония мен В.Андриановтың, шығыстанушы С.Авдашеваның және т.б еңбектеріне сүйенеді.
Профессор А.Е. Есентүгеловтың «Тәуелсіз Қазақстанның экономикасы: нарықтық реформалардың тарихы» кітабында КСРО-ның ыдырауы мен нарықтық экономикаға көшудің аса маңызды себептері ашып көрсетілген. Автор 1990 жылдары елімізде жүргізілген экономикалық реформалардың қатысушысы және куәгері ретінде Қазақстанның тәуелсіздік алуымен және ұлттық валютаның енгізілуімен байланысты тарихи жағдайларды сипаттайды, таяу онжылдықтардағы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі проблемаларын анықтауға тырысады.
Экономиканың негізгі салаларының бірі - Қазақстан темір жолдары жүйесін реформалау тарихына профессор, темір жол көлігінің ардагері, КСРО Қатынас жолдары министрінің бұрынғы орынбасары, Қазақстан Республикасының белгілі қоғам және мемлекет қайраткері Н.К. Исингариннің кітаптары арналған.
Елбасының реформаторлық бағытын іс жүзінде жүзеге асыруға байланысты мәселелердің кең ауқымы, оның ішінде оның бастамалары бойынша жүзеге асырылған орасан зор экономикалық өзгерістер профессорлар Б.Аяған мен А. Ауанасованың «Нұрсұлтан Назарбаев: биліктегі адам» тарихи-өмірбаяндық кітабында көрініс тапты. Кітап осы авторлардың «Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев – тәуелсіз мемлекеттің негізін қалаушы» және «Нұрсұлтан Назарбаев және мемлекет құрылысының қазақстандық моделі» зерттеулерінің жалғасы болып табылады.
Бұл жұмысағыы зерттеудің мақсаты - Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуінің қысқаша тарихы, ҚР Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша жүргізілетін экономикалық қайта құрулардың негізгі кезеңдерінің, сондай-ақ экономикалық өсудің қазіргі заманғы драйверлерінің сипаттамасы.
Көптеген посткеңестік республикалар сияқты Қазақстан да тәуелсіздік алғаннан кейін кеңестік жоспарлы экономиканың қойнауында бұрыннан пісіп-жетілген аса қатал жүйелі дағдарыстың түп-тамырына аяқ басты. Мәселен, 1990-1994 жылдары Қазақстанда өнеркәсіп өнімін өндіру көлемі екі есе қысқарды, ал аграрлық секторда құлдырау үштен бірін құрады. Республикада қаражат та, өткізу нарығы да болмады, сондықтан кәсіпорындардың көпшілігі тоқтап қалды. Қазақстандық кәсіпорындардың өніміне деген сұраныстың күрт төмендеуі 1995 жылға дейін жалғасқан экономикалық құлдырауды тудырды.
Елбасы Н.Ә. Назарбаев «Қазақстанның егемен мемлекет ретінде қалыптасуы мен даму стратегиясы» атты еңбегінде еліміз үшін осындай аса қиын жағдайларда елдің таяудағы үш жылға арналған экономикалық стратегиясын тұжырымдады. Республикада нарықтық экономиканың қалыптасу элементтері ретінде мыналар айқындалды: меншікті жеке қолға беру, ақша айналымын реттеу, банк жүйесін нығайту; еркін баға белгілеу және сыртқы сауданы жандандыру; шетелдік инвесторларды тарту.
1990-шы жылдардың басында Н.Ә. Назарбаев экономиканы тұрақтандыру үшін қабылдаған батыл шаралардың мәні: негізгі азық-түлік өнімдері мен халық тұтынатын тауарлардың бағасын мемлекеттік реттеуден бас тарту, рентабельді емес кәсіпорындардың банкроттығы, мемлекеттік активтердің көп бөлігін жекешелендіру, тауарларды еркін жылжыту үшін жағдай жасау, шетелдік капиталды тарту және т. б. болды.
Академик Қ.Ә. Сағадиевтің пікірінше, еркін нарыққа көшуді бастау үшін оның үш міндетті шартын іске асыру қажет болды. Біріншісі - мемлекеттің тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге бағаларды орталықтандырылған белгілеу практикасын жойып, реттеуді бәсекелі, нарықтық ортаға беру. Екіншісі - қоғамның әрбір азаматы өз ісімен айналысып, өзін молшылықпен қамтамасыз етуі үшін мемлекеттік және қоғамдық меншікті тарату және оны жекешелендіруді жүргізу. Үшіншіден, инвестициялар тарту, технологиялармен және озық тәжірибелермен алмасу мақсатында басқа мемлекеттермен байланыс орнату үшін экономика да, жалпы қоғам да ашық болуы тиіс.
Қазақстанда мемлекеттік меншікті жекешелендіру үдерісі ресми түрде 1992 жылғы 22 маусымда 1991-1992 жылдарға арналған мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру бағдарламасының қабылдануынан басталды. Осы бағдарлама бойынша жекешелендірудің негізгі нысаны кәсіпорындарды ұжымдық немесе акционерлік меншікке беру болды. ҚР Мемстаткомының ҚР Парламенті Мәжілісіне ұсынған аналитикалық жазбасына сәйкес 1991 жылдың басында өнеркәсіпте мемлекеттік кәсіпорындар санының 23%–ы, құрылыста – 40%–ы, ауыл шаруашылығында және саудада - 23%-ы, қоғамдық тамақтануда - 8%-ы жекешелендірілді. Негізінен осы салалардың шағын және орта нысандары жекешелендірілді.
1992 жылғы қыркүйекте ҚР Мемстаткомы жүргізген халықтың жекешелендіруге қатынасын бір жолғы іріктеп зерттеу қорытындылары көрсеткендей, сұралғандардың басым көпшілігі жекешелендіру процесін қолдағанымен, осы мәселе бойынша сұралғандардың пікірлері бір мәнді емес болып шықты. алайда осы ретте жекешелендіру кезінде еңбек ұжымының пікірі үнемі ескеріле бермейтіні белгілі болды, бұл «Мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру туралы» Заңның негізгі ережелеріне қайшы келеді.
Профессор А.Е. Есентүгеловтың пікірінше, қалыптасқан жағдайда мемлекеттік кәсіпорындарды тиімді жекеменшік иелерінің қолына сату арқылы елдегі жағдайды қалыпқа келтіруге тырысу керек болды. Бұл ретте ол Батыста экономиканы жеке меншік иелері ойдағыдай дамытып жатқанын, нарықтық экономика бәрібір де жеке меншікке негізделетіндіктен бізге де неге тырыспасқа, деп атап өтеді. Сонымен қатар, тек жеке меншік иелері ғана өздерінің иеліктерін дамытуға қаражат сала алады. Сондықтан еркін бағалар мен жеке меншікті енгізу жоспарлы экономиканы нарықтық экономикаға айналдырудың қажетті және сөзсіз, бірінші кезектегі және негізгі шарты болып табылады.
Қазақстанда жекешелендірудің бірінші кезеңінің сабақтары еңбек ұжымының пікіріне бағдарлана отырып әзірленетін меншікті өзгертудің қолданыстағы құралдарының шектеулілігін көрсетті, бұл сол уақыт үшін істің ақталған және сөзсіз нәтижесі болды. Купондар арқылы да, ашық емес аукциондар арқылы да шағын және жаппай жекешелендіру кәсіпорындарды сауықтыру және экономиканың өсу факторынан гөрі тежегішіне айналды. Әлеуметтік әділеттілік ұранымен мүлікті тарату, кәсіпорындарды ашық емес аукциондар мен конкурстарда сату республикалық және жергілікті деңгейдегі ықпалды шенеуніктердің шағын тобы арасында меншіктің негізгі бөлігін сахна сыртында бөлу жүрді. Ол ауқымды сыбайлас жемқорлықты, парақорлықты және қызмет бабын теріс пайдалануды тудырды. Қазақстандағы меншікті жеке және әсіресе, жаппай жекешелендірудің нәтижесі осы болды.
Енді жаппай бастамашыл жекешелендіруден бірыңғай сценарий бойынша жекешелендіруге көшу туралы біржақты шешім қабылдау қажет болды.
Осы шаралардың нәтижесінде 1994 жылдың аяғынан бастап экономикадағы бетбұрыстың алғашқы белгілері байқалды: жалпы өнім өндірісінің төмендеу үрдісі байқалды; инфляция деңгейінің төмендеуі. Бұл ретте 1993 жылы ұлттық валюта-теңгенің енгізілуі экономиканың жандануына көп жағдайда ықпал етті, бұл елге дербес ақша – кредит саясатын жүргізуге, сонымен бірге нақты толық ауқымды реформаларды бастауға мүмкіндік берді.
Аграрлық секторды реформалаудағы қағидатты маңызды қадам жер қатынастарын реттеу, жерге жеке меншікті енгізу болды. Аграрлық сектордағы реформа ауыл шаруашылығындағы мемлекеттік меншік монополиясын жоюға, колхоздар мен совхоздарды фермерлік және шаруа қожалықтарына айналдыруға бағытталған болатын. Архив құжаттарын талдау көрсеткендей, ел экономикасының басқа да салаларындағы сияқты осы саладағы нарықтық қайта құрулар нәтижелеріне Елбасының өзі мүдделі болған. 1998 жылғы 10 наурызда облыс әкімдерімен өткен кезекті кеңестердің бірінде сөйлеген сөзінде Н. Ә. Назарбаев жиналғандардың назарын келесіге аударды: «Агроөнеркәсіптік сектордағы экономикалық реформаны тереңдету-біздің мемлекетіміз үшін тағдыршешті мәселе... Бірақ ауыл шаруашылығы өнімдері мен оны қайта өңдеу өнімдері өндірісінің тұрақты өсуінің басталуы ұйымдастырушылық-экономикалық, технологиялық және барлық ресурстық факторлар кешенді түрде қарастырылатын кезде басталатынын бәрі бірдей терең түсіне қойған жоқ». Бұл үшін ол Үкімет мүшелері мен әкімдерді мемлекеттік реттеуді жетілдіру және АӨК қолдау көрсету үшін тізе түйістіріп жұмыс істеуге шақырды.
Және осы мәселелер бойынша жақсы жаққа қарай өзгерістер көп күттірмеді. Мәселен, 2002 жылы ҚР Президенті жанындағы Қазақ стратегиялық зерттеулер институты жасаған еліміздің агроөнеркәсіптік секторының жай-күйін талдауда аграрлық азық-түлік секторын дамытудағы оң үрдістердің қатарына ауыл шаруашылығындағы көп салалы экономиканың белсенді дамуын, агробизнес субъектілері үлесінің елеулі ұлғаюын жатқызуға болатындығы атап өтілген. Аграрлық реформаны жүзеге асыру барысында меншік нысандарының алуан түрлілігіне негізделген жаңа құрылым құрылды.
Жеке меншікке көшу процесі қайтымсыз болуы керек еді. Бұны сол кезеңнің логикасы қажет етті. Қазақстанда, 2008 жылғы дағдарысқа дейін және одан кейін де, республика өзінің еуразиялық даму жолын таңдап, әлемнің неғұрлым дамыған елдері жинақтаған барлық жағымды жақтарын бойына сіңіре отырып, нарықтық қатынастарға кірудің арқасында экономика жедел қарқынмен дамыды. Шағын және орта бизнеске бағдарлану, шетелдік инвесторларды тарту ҚР-ға барлық дағдарыстардан лайықты түрде шығуға және посткеңестік кеңістіктегі елдердің көпшілігін артта қалдыруға мүмкіндік берді.
Қазақстанның қазіргі тарихында экономикалық қайта құрудың өзіндік, оңтайлы моделін құрудағы мемлекеттің рөлін зерделеу маңызды орын алады. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті 1997 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында Қазақстан экономикасы қалыптасуының екінші кезеңінің басталуын (1998-2005 жж.) белгілеген ел болашағының пайымын ұсынды.
Нарықтық қайта құру тарихы куәландырғандай, ел экономикасында елеулі бетбұрыс 2000 жылы болды. 2000 жылы ЖІӨ көлемі 9,8% - ға ұлғайды және бұл ТМД-дағы үздік нәтиже болды. Тұтастай алғанда республикада 2000-2004 жылдары ЖІӨ өсімі жылына орта есеппен 10% - ды құрады және 2003 жылдың өзінде Қазақстанның ЖІӨ 1991 жылғы деңгейден 6,2% - ға асып түсті. Республика экономикасына тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы көлемі 2003 жылдың өзінде 30 млрд. доллардан асып түсті және олар жыл сайын барған сайын үлкен мөлшерде түсуді жалғастырды.
2000 жылы ЕО, ал 2002 жылы АҚШ Қазақстанды нарықтық экономикасы бар ел ретінде таныды. Қазіргі уақытта әлемдік экономикада Қазақстан дамушы нарықты елдердің қатарына жатады. Республикада халықаралық экономикалық қатынастардың барлық бағыттары мен нысандары қалыптасты: сауда, инвестициялық, ғылыми-техникалық, валюталық және т. б.
Елбасының бастамасы бойынша 2000 жылдардың басында Қазақстанда негіз қалаушы экономикалық реформалар негізінен жүргізілді. Меншік институты нарықтық экономиканың талаптарына сәйкес келтірілді.
2000-шы жылдары Қазақстанның алдында өз экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру міндеті тұрды, оны шешпей дамыған елдердің қатарынан лайықты орын алу мүмкін болмады. ҚР Тұңғыш Президентінің 18.01.2006 жылғы «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Жолдауы дәл осы мақсатқа қол жеткізу жолдарын нақтылауға арналды.
2000 жылдары Қазақстан экономикасы дамуының негізгі нәтижесі макроэкономикалық тұрақтылық болды, оған бірқатар мемлекеттік бағдарламаларды: диверсификация, даму институттарын, холдингтерді, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды және Ұлттық қорды құру арқасында қол жеткізілді. 1996-2005 жылдары ЖІӨ – нің орташа жылдық өсу қарқыны 8,5% - ды, 2001-2007 жылдары 10% - ды құрады.
2010 жылы Қазақстанда ҚР-ның 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары бекітілді. Сол жылы үдемелі индустриялық-инновациялық даму жөніндегі 2012-2014 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама (ҮИИДМБ) басталды.
Құбылмалы әлемнің қазіргі жағдайында, жаһанданудың күшеюі және әлемдік нарықтардағы бәсекелестіктің күшеюі әлеуметтік-экономикалық дамудың жаңа модельдерін іздеу, экономикалық өсу көздері мен факторларын әртараптандыру проблемасын алға тартады. Осыған байланысты, қалыптасқан жаңа геосаяси жағдайларда және әлемдік экономикалық жүйеде дағдарыстық құбылыстардың күшеюінде, бірқатар белгілі отандық ғалымдардың пікірінше, Қазақстан үшін оның сандық көрінісіндегі экономикалық өсу ғана емес, ішкі және әлемдік нарықтарда ұлттық өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін дамудың инновациялық сипатында көрінетін оның сапасының өзгеруі қажет.
Бұл жағдай Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2017 жылғы 31 қаңтардағы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Жолдауында нақты ашылды. Оның айтуынша, біздің көз алдымызда болып жатқан ұлы өзгерістер – бұл тарихи сын-қатер және ұлт үшін мүмкіндік. Болашақтан озып, қиындықтарға табанды түрде төтеп бере білген, тек шыдап, күтіп отыра бермеген халықтар ғана жеңімпаз атанады. Бұл мақсатқа жету үшін Қазақстанның Үшінші жаңғыруын жүзеге асыруды қамтамасыз ету, елдің жаһандық бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ететін экономикалық өсудің жаңа моделін құру қажет болды.
Жаңа индустрияларды құрумен қатар Н.Ә. Назарбаев Қазақстан экономикасы өсуінің негізгі драйверлері ретінде дәстүрлі базалық салаларды дамытуды жалғастыру міндетін қойды. Бұл өнеркәсіп, АӨК, көлік және логистика, құрылыс секторы және басқалары. Елбасының пікірінше, еліміздің тау-кен металлургия және мұнай-газ кешендері де экономикалық өсімнің тұрақтылығы үшін өзінің стратегиялық маңызын сақтауы тиіс. Минералдық шикізатқа әлемдік сұраныстың баяулауы жағдайында жаңа нарықтарға шығып, өнім жеткізу географиясын кеңейту керек.
Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, дағдарыстық құбылыстардың өсу кезеңінде өңдеу өнеркәсібі оларға барынша орнықты болып қалады. Қазақстандағы индустрияландырудың арқасында өңдеуші өнеркәсіп инвестициялар үшін тартымды бола алды. Нәтижесінде 1-бесжылдықтың мемлекеттік бағдарламасымен қолдау тапқан жобалар есебінен негізгі капиталға салынған инвестиция 6,527 трлн. теңгені немесе бүкіл экономика бойынша негізгі капиталға салынған инвестицияның 23,5%-ын құрады, ал 2015 жылы бұл көрсеткіш 26,4%-ға (1,855 трлн. теңге) дейін өсті.
Елбасының пікірінше, аграрлық сектор экономиканың жаңа драйверіне айналуы тиіс. «Н.Ә. Назарбаев атап өткендей, Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінің болашағы зор. Көптеген позициялар бойынша біз әлемдегі ең ірі аграрлық экспорттық өнім өндірушілердің бірі бола аламыз. Әсіресе экологиялық таза тағамөнімдерін өндіру бойынша. Made in Kazakhstan бренді сондай өнімнің эталоны болуға тиіс. Сонымен бірге, біз бүкіл Еуразия құрлығында астық өндіретін «нан себетіне» айналуға тиіспіз. Бізге шикізат өндірісінен сапалы өңделген өнім шығаруға көшуді қамтамасыз ету қажет. Сонда ғана біз халықаралық нарықтарда бәсекеге түсе аламыз».
Тәуелсіздік жылдарында совхоздар мен колхоздарды таратып, біз жаппай фермерлік (шаруа) қожалықтарының моделіне көштік. Бірақ ол біздің халық тығыздығы ең төмен және осыған байланысты жолдар, байланыс, энергиямен жабдықтау объектілері, мектептер мен ауруханалар тығыз желісі жоқ дала кеңістігімізде өміршең еместігін көрсетті. Бұл күрделі күнделікті проблемаларды тудырды. Қазақстандық ауыл шаруашылығында шаруашылық жүргізудің кооперативтік нысанына оралу керектігі түсінікті болды. Елбасының бастамасы бойынша 2015 жылғы 29 қазанда «Ауыл шаруашылығы кооперативтері туралы» Заң қабылданды. Өте баяу қарқынмен болса да, кооперативтер құрыла бастады. Бірақ осы және басқа да кемшіліктерді жою үшін барлық мүмкіндіктер бар.
Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты ғалымдарының пікірінше, қазіргі уақытта агроөнеркәсіптік секторда оның белсенді дамуына кедергі келтіретін мынадай негізгі проблемалар қалыптасқан: қаржы ресурстарының шектеулілігі, кредиттер бойынша жоғары пайыздар, жер қатынастарының дамымауы, өнімді тасымалдаудағы жоғары тарифтер, ауылдың нашар дамыған инфрақұрылымы, тиімді сақтандыру жүйесінің болмауы және т. б. Демек, АӨК мемлекет тарапынан қолдауды, бақылауды және реттеуді қажет етеді.
Мерзімді баспасөз беттерінде жарияланған бірқатар құжаттарды зерделеу көрсеткендей, Қазақстан экономикасы өсуінің негізгі драйверлері арасында «Нұрлы жол» мемлекеттік бағдарламасын іске асыру негізінде көлік инфрақұрылымын дамытуға маңызды орын беріледі.
Осылайша, Қазақстан егемендігінің алғашқы күндерінен бастап өзінің Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша экономиканың басым бағыттарын – оның тұрақты өсуінің негізгі драйверлерін өмірге дәйекті түрде енгізе отырып, елге табыстың жаңа көкжиектеріне көтерілуге мүмкіндік беретін ұзақ мерзімді мақсаттарды іске асыра алды. 2012 жылы Қазақстан әлемнің бәсекеге қабілетті 50 экономикасының қатарына енді. Елде мықты Ұлттық бизнес құрылды. Дүниежүзілік Банктің «Doing Business» рейтингінде Қазақстан 35-орынды иеленді.
Мемлекеттің экономикалық ауқаттылығының, тұрақтылығының, қолайлы инвестициялық климатының арқасында ірі трансұлттық корпорациялар Қазақстан экономикасының барлық секторларында жұмыс істейді. Тәуелсіздік жылдарында тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы көлемі 350 млрд. АҚШ долларын құрады.
Осылайша, Қазақстан өз тәуелсіздігінің отыз жылы ішінде экономикасы қарқынды дамып келе жатқан, табысқа жетудің бірегей тәжірибесі бар саяси тұрақты мемлекет ретінде қалыптасты. Ауқымды құрылымдық реформалар барысында елімізде мүлдем жаңа жоғары технологиялық салалар – өсу драйверлері: мұнай-химия, автомобиль өнеркәсібі, темір жол машинасын жасау, IT-технологиялар, ғарыштық спутниктер өндірісі және т.б. құрылды. Агроөнеркәсіптік кешен табысты дамуда.
Мемлекет басшысы Қ.-ж. Тоқаев өзінің 2021 жылғы Қазақстан халқына Жолдауында атап өткендей: «Биыл біз Тәуелсіздіктің 30 жылдығын атап өтеміз - бұл біздің ең жоғары құндылығымыз. Тұңғыш Президент-Елбасының көреген саясатының арқасында Қазақстан елеулі табыстарға қол жеткізіп, бүкіл әлемге танымал болды. Бірлік пен келісімде біз жаңа мемлекет құра алдық - бұл біздің басты жетістігіміз».
