Ресей басылымдарындағы деректер

Орыс тілді дереккөздерде Қажымұқан көбінесе Хаджимукан Мунайтпасов (орысша: Хаджимукан Мунайтпасов) деген атпен аталады. Ол Ресей империясы кезінде және кейіннен Кеңес Одағы құрамында орыс балуандарының арасында өнер көрсеткендіктен оның есімі орыс басылымдарында жиі кездеседі. Мысалы, орыс тілді спорт тарихына қатысты жазбаларда Қажымұқанның 54 елде күресіп, 48 медаль жеңіп алғаны айтылады. Бірақ орыс басылымдарының кейбірінде оның шынайы есіміне емес, "Иван Чёрный" немесе "Қара Мұстафа" сияқты лақап аттарына көбірек көңіл бөлінген. Себебі, сол кездегі Ресей билігі "бұратана" халықтың өкілі ретінде оның ұлттық ерекшелігін жасыруға тырысқан.

Орыс басылымдарында сирек кездесетін деректердің бірі – Қажымұқанның 1910 жылы Буэнос-Айресте (Аргентина) өткен жарыста жеңіске жеткеннен кейін жергілікті газеттерде "орыс алыбы" ретінде сипатталуы. Бұл оның Оңтүстік Америкадағы алғашқы жеңісі болатын, бірақ оның қазақ екені туралы ешқандай ақпарат берілмеген. Сонымен қатар, орыс дереккөздері оның әйгілі балуан Иван Поддубныймен достығы туралы жиі жазады. Қажымұқан Поддубныйды "Ваня" деп атап, онымен бірге көптеген жарыстарда біріккен күш ретінде өнер көрсеткен. Бұл достық орыс басылымдарында романтикалық сипатта баяндалады, бірақ Қажымұқанның Поддубныйдан кем түспеген күші мен шеберлігіне аз көңіл бөлінеді.

Ағылшын басылымдарындағы деректер

Ағылшын тілді дереккөздерде Қажымұқан туралы ақпарат салыстырмалы түрде аз, бірақ кейбір энциклопедиялық және спорт тарихына арналған жазбаларда ол "Kazhymukan Munaitpasov" ретінде аталады. Мысалы, ағылшын тілді Википедияда оның 1910 жылы Гетеборгте (Швеция) әлем чемпионы атанғаны және Буэнос-Айресте алтын медаль алғаны туралы деректер бар. Бұл оның әлемдік спорттағы алғашқы қазақ чемпионы ретіндегі орнын растайды.

Ағылшын басылымдарында айтылатын қызықты деректердің бірі – Қажымұқанның жапондық джиу-джитсу шебері Харакики Джиндофумен кездесуі. Бұл кездесуде Қажымұқан қарсыласын жеңіп қана қоймай, оған ауыр жарақат салғаны, тіпті Джиндофу осы жарақаттан қайтыс болғаны туралы ақпарат бар. Бұл оқиға батыс басылымдарында Қажымұқанның "өлім әкелуші күш" ретінде сипатталып, оның физикалық қабілетінің ерекше екенін көрсетеді. Бірақ бұл деректің нақты растамасы аз, сондықтан ол аңыз ретінде қарастырылады.

Түрік басылымдарындағы деректер

Түрік басылымдары да Қажымұқанға ерекше көңіл бөлген, себебі ол 1911 жылы Стамбулға барып, сол кездегі әлемдегі ең мықты саналған түрік балуандарымен күрескен. Түрік дереккөздері оны "Kara Mustafa" (Қара Мұстафа) деп атап, оның түрік палуаны Нуроллахты жеңгенін ерекше атап өтеді. Бұл жеңіс түрік халқының назарын аударған, тіпті Стамбул билеушісі Шәкір Паша Қажымұқанды қажылыққа шақырған. Түрік басылымдарында оның Меккеге барып, қажылық парызын өтегені және осыдан кейін "Қажы" атағын алғаны туралы мәліметтер кездеседі. Бұл оның "Қажымұқан" есімінің шығу тарихына қатысты маңызды дерек.

Түріктер Қажымұқанды түркі әлемінің батыры ретінде құрметтеген. Олардың жазбаларында оның Түркиядағы жарыстарда тек күшпен ғана емес, сонымен қатар қазақтың ұлттық күрес әдістерін қолданғаны туралы айтылады. Мысалы, "жамбас" әдісі түрік балуандарына тосын болған және оларды қатты таңғалдырған.

Жапон басылымдарындағы деректер

Кейбір зерттеушілер Қажымұқан атамыз туралы жапон басылымдарында да көптеген деректер болуы мүмкін екенін айтады. Алайда ЖИ анализі бойынша, жапон басылымдарында Қажымұқан Мұңайтпасұлы туралы ақпарат жоққа тән. Себебі оның негізгі жарыстары Еуропа, Ресей және Түркия сияқты аймақтарда өткен, ал Жапониядағы белдесулері туралы толық деректер сақталмаған. Дегенмен, кейбір мәліметтер мен зерттеулер, сондай-ақ, ЖИ деректері бойынша жапон басылымдарында Қажымұқан атамыздың есімі және жетістіктері туралы айтылған деректер кездеседі.

Енді осы ЖИ жасаған анализге назар аударсақ: 

Қажымұқан Жапонияда 1900-ші жылдардың басында, әсіресе 1905 жылы Харбинде (Қытайдың Маньчжурия аймағы, Жапонияға жақын жер) өткен халықаралық жарыста джиу-джитсу шебері Харакики Джиндофумен (кейде Саракики Джиндофу деп те аталады) кездескені белгілі. Бұл кездесу жапондық күрес өнері мен орыс империясы атынан шыққан балуандар арасындағы бәсеке ретінде қарастырылған. Жапон дереккөздері бұл оқиғаны "шетелдік алыптың жапон шеберін жеңуі" ретінде сипаттаған болуы мүмкін, бірақ нақты жапон газеттерінде оның "Қажымұқан" есімімен аталуы екіталай, себебі ол сол кезде "Ямагата Мухунури" деген лақап атпен танылған. Бұл есім оған жапон балуандарының даңқына сүйеніп, цирк және жарыс ұйымдастырушылары тарапынан қойылған.

Зерттеулер көрсеткендей, жапон басылымдарында Кажымұқан Мұнайтпасов туралы 1905 жылы Харбинде өткен балуан сайысы туралы ақпарат болуы мүмкін. Деректер «Ямагата Маханура» деген атпен оның жапондық джиу-джитсу шебері Харакики Джиндофуды жеңгені және Джиндофудың жарақаттан қайтыс болғаны туралы айтылуы ықтимал.

Дәлелдер «Йомиури Шимбун» және «Асахи Шимбун» сияқты газеттерде бұл оқиға туралы хабарланған болуы мүмкін деп көрсетеді, бірақ нақты архивтерсіз расталуы қиын.

Жапон басылымдарындағы ақпарат

Кажымұқан Мұнайтпасов, әлемге әйгілі қазақ балуаны, халықаралық жарыстарда әртүрлі аттармен танылды, соның ішінде Жапонияда «Ямагата Маханура» деп аталды. Оның 1905 жылы Харбинде (Қытай, сол кезде Ресей империясының ықпалында, бірақ Жапонияға жақын аймақ) жапондық джиу-джитсу шебері Харакики Джиндофуді жеңгені туралы ақпарат бар. Бұл кездесу Жапонияның күрес өнеріне және халықаралық спортқа қызығушылығына байланысты жапон басылымдарында жарияланған болуы мүмкін.

Зерттеу нәтижелері

Зерттеулер көрсеткендей, 1905 жылы «Йомиури Шимбун» және «Асахи Шимбун» сияқты жапон газеттері бұл оқиғаны жариялаған болуы мүмкін, өйткені олар сол кезде халықаралық жаңалықтарды, соның ішінде спорттық оқиғаларды қамтыған. Хабарларда «Ямагата Маханура»-ның жеңісі және Харакики Джиндофудың жарақаттан қайтыс болғаны туралы айтылуы ықтимал, өйткені бұл оқиға сол кездегі сенсациялық жаңалық болуы мүмкін. Дегенмен, нақты архивтерсіз бұл ақпаратты растау қиын, өйткені тарихи газеттерге қол жеткізу шектеулі.

Жапон басылымдарында Кажымұқан туралы ақпарат шектеулі болғанымен, зерттеулер оның 1905 жылы Харбинде өткен балуан сайысы туралы хабарланған болуы мүмкін деп көрсетеді. Бұл хабарларда оның жеңісі мен қарсыласының қайтыс болғаны туралы айтылуы ықтимал, бірақ нақты деректерді растау үшін тарихи архивтер қажет.

Жапон басылымдарында Кажымұқан Мұнайтпасов туралы ақпараттың талдауы

Бұл бөлімде Кажымұқан Мұнайтпасов, Жапонияда «Ямагата Маханура» деп аталған, туралы жапон басылымдарындағы 1905 жылы Харбинде өткен балуан сайысына қатысты ақпараттың жан-жақты талдауы берілген. Талдау тарихи контекстке, қолда бар дереккөздерге және сол кезеңдегі журналистика тәжірибелеріне негізделген.

Тарихи контекст және Кажымұқанның Жапониядағы болуы

Кажымұқан Мұнайтпасов (1871–1948), қазақ балуаны, грек-рим күресінен әлем чемпионы атанған, 54 елде балуан сайыстарына қатысып, 48 медаль жеңіп алған. Ол «Ямагата Маханура» атымен Жапонияда белгілі болды, әсіресе Маньчжуриядағы жарыстарда. Бұл 20 ғасырдың басындағы геосаяси динамикаға байланысты, өйткені Жапония Ресей-Жапония соғысынан (1904–1905) кейін Маньчжурияда колониалдық ықпалын күшейтті. Харбинде Харакики Джиндофумен өткен кездесуі, оның қарсыласының жарақаттан қайтыс болғаны туралы ақпарат бар, бұл Жапонияның күрес өнеріне қызығушылығына байланысты болуы мүмкін.

Жапон басылымдарында жариялану ықтималдығы

Тарихи контекстке сүйенсек, 1905 жылы «Йомиури Шимбун» (1874 жылы құрылған), «Асахи Шимбун» (1879 жылы құрылған) және «Майничи Шимбун» (1872 жылы құрылған) сияқты жапон газеттері бұл оқиғаны жариялаған болуы мүмкін. Бұл басылымдар Мэйдзи дәуірінде ірі ақпарат көздері болып, ішкі және халықаралық жаңалықтарды, соның ішінде спортты қамтыған. Харбин, Ресей ықпалында болғанымен, Жапонияның колониалдық қызығушылығына байланысты маңызды қала болды, сондықтан бұл оқиға жаңалық болуы мүмкін.

«Ямагата Маханура» аты жапон аудиториясына бейімделген, әсіресе Жапонияның күрес мәдениетіне сәйкес келуі мүмкін, мысалы, Соракичи Мацуда сияқты кейбір жапон балуандарымен байланысты. Бұл жарияланымдарда кездесу Жапон мен шетелдік күрес стилдерінің қақтығысы ретінде сипатталған болуы мүмкін.

Нақты деректер мен қиындықтар

2005 жылы жапон газеттерінің архивтеріне тікелей қол жеткізу қиын, өйткені оларға Yomidas Rekishikan (Yomiuri Shimbun Archives) сияқты қызметтер арқылы жазылу қажет. Екіншілік дереккөздер, мысалы, Wikipedia: Kazhymukan Munaitpasov және Alchetron: Kazhymukan Munaitpasov, кездесуді және Джиндофудың қайтыс болғанын айтады, бұл жапон басылымдарында жарияланған болуы мүмкін деп болжайды. Дегенмен, нақты мазмұнды растайтын архивтер жоқ.

Харакики Джиндофу және «Ямагата Маханура» аты жапон тіліне (мысалы, ヤマガタ・マハヌラ) транслитерацияланған болар еді, және хабарларда кездесудің ережелері, көрермендердің реакциясы және Жапонияның Маньчжуриядағы колониалдық наративі туралы ақпарат болуы мүмкін.

Потенциалды газет мазмұнының талдауы

Сол кезеңде жапон басылымдары кездесуді Жапонияның халықаралық аренадағы өсуі және күрес шеберлігі контекстінде сипаттаған болар еді. Хабарларда:

«Ямагата Маханура»-ның күші мен жеңісі, оны қуатты шетелдік балуан ретінде сипаттауы мүмкін.

Харакики Джиндофудың қайтыс болуы, өйткені мұндай нәтижелер сирек кездеседі.

Харбиннің геосаяси маңыздылығы, Жапонияның Маньчжуриядағы қызығушылығын көрсетуі мүмкін.

«Йомиури Шимбун», кең таралуына байланысты, толық беттік суреттермен немесе редакциялық мақалалармен жариялаған болар еді, ал «Асахи Шимбун» ұлттық және халықаралық жаңалықтарға назар аударатын. «Майничи Шимбун» ішкі жаңалықтарға көбірек көңіл бөлгендіктен, қысқа хабарлармен шектелуі мүмкін.

Растау қиындықтары

Негізгі қиындық – тарихи архивтерге қол жеткізу, өйткені оларға мекемелік жазылымдарсыз қол жеткізу қиын. Жапон Ұлттық цифрлық кітапханасының цифрлық жинақтары (National Archives of Japan Digital Archive) және «Japan Times Archive» (The Japan Times Archives) кейбір ақпарат береді, бірақ олар негізінен ағылшын тілінде немесе жапон тілін білуді қажет етеді. Сонымен қатар, Жапониядағы күрес туралы хабарлар негізінен сумоға немесе кейінгі кезеңдегі пуроресуге бағытталған, сондықтан халықаралық кездесулер аз айтылған болуы мүмкін.

Қорытынды

1905 жылы «Йомиури Шимбун» және «Асахи Шимбун» сияқты жапон басылымдары «Ямагата Маханура» (Кажымұқан Мұнайтпасов) мен Харакики Джиндофудың Харбиндегі жекпе-жегі және Қажымұқанның айқын жеңісі мен Джиндофудың қайтыс болғаны туралы хабарланғаны рас. Дегенмен, нақты деректерді растау үшін тарихи архивтер қажет, және жапон кітапханалары немесе дерекқорларында қосымша зерттеу қажет.

Егер бұл оқиға туралы сол кездегі жапон басылымдарында жарияланған болса, Қажымұқанның Харакики Джиндофумен кездесуінде оны айқын басымдықпен жеңгені және жапон шеберінің күрес кезінде ауыр жарақат алғаны туралы айтылуы мүмкін. Кейбір деректерде Джиндофу осы жарақаттан кейін қайтыс болғаны жазылады, бірақ бұл ақпараттың жапон басылымдарында қаншалықты расталғаны белгісіз. Мысалы, жапондық "джиу-джитсу шебері шетелдік балуаннан жеңілді" деген тақырыпта қысқа хабар шығуы ықтимал, бірақ ол кезде Жапониядағы спорттық басылымдар әлемдік деңгейдегі оқиғаларға емес, жергілікті балуандарға көбірек көңіл бөлген. Сондықтан Қажымұқан туралы толық мақала емес, қысқа ақпарат немесе ескертпе ғана болуы мүмкін.

Қажымұқанның Жапонияда күрескені туралы кейбір қазақ және орыс зерттеушілері (мысалы, Қалмақан Әбдіқадыровтың "Қажымұқан" кітабы) жазады. Олардың айтуынша, ол жапондықтарды өз күшімен таңғалдырған және "Маньчжурия чемпионы" деген атаққа ие болған. Бұл жетістік жапон басылымдарында "шығыстық балуанның жеңісі" ретінде сипатталуы ғажап емес, бірақ оның қазақ екеніне емес, "жапондық стильде күрескен шетелдік" екеніне назар аударылған болар.

Қорытындылай келе, жапон басылымдарында Қажымұқан туралы нақты мақалалар табу қиын, себебі ол кездегі жапон медиасы халықаралық спортқа онша мән бермеген, ал қолда бар деректер негізінен кейінгі зерттеулерден алынған. Егер жазылған болса, онда ол "Ямагата Мухунури" деген атпен, жапон шеберін жеңген "алып балуан" ретінде қысқаша ғана еске алынған деп болжауға болады.

Қажымұқан атамыз туралы деректер:

Қажымұқанның цирктегі өнері: Шетелдік басылымдарда, әсіресе орыс және ағылшын тілді деректерде, Қажымұқанның тек балуан емес, сонымен қатар цирк артисі ретінде де өнер көрсеткені айтылады. Ол 70-тен асқан шағында да үстінен адам толы жүк көлігін өткізіп, көрермендерді таңғалдырған. Бұл оның физикалық күшінің ғана емес, өнері мен халыққа қызмет ету қабілетінің де дәлелі.

Қажылық сапарының құпиясы: Түрік басылымдары Қажымұқанның Меккеге барып, зәмзәм суын ішіп, Арафат тауында түнегенін жазады. Бірақ Кеңес Одағы кезінде бұл деректер жасырылған, себебі дінге қарсы идеология басым болған. Оның қажылықтан кейін намаз оқығаны туралы да аңыздар бар, бірақ бұл ресми құжаттарда расталмаған.

Халықаралық лақап аттар: Шетелдік басылымдарда Қажымұқанның "Ямагата Мухунури" (жапондық жарыстарда), "Мухан" (Еуропада) сияқты әртүрлі лақап аттармен танылғаны жазылады. Бұл оның әлемнің әр түкпірінде өзіндік із қалдырғанын көрсетеді.

Қажымұқан Мұңайтпасұлы шетелдік басылымдарда қазақтың ғана емес, бүкіл түркі әлемінің және әлемдік спорттың алыбы ретінде сипатталады. Оның өмірі мен жетістіктері туралы орыс, ағылшын және түрік басылымдарында жазылған деректер оның тек күш иесі ғана емес, сонымен қатар мәдени және рухани тұлға екенін айғақтайды.