Кенесары хан тек үлкен рухани мұра қалдырған жоқ. Сонымен қатар оның артынан қалған мұрагерлері де көп болды. Мысалы, оның ұрпағы Ахмет Кенесарыұлы 1917 жылғы болған көтеріліске дейін басылып шыққан өзінің кітабында былай деп жазадыі: «Кенесары хан қайтыс болғаннан кейін оның екі әйелінен 8 ұл қалды. Алғашқы әйелі, күйеуге шыққан ханша Құнымжаннан — Жапар, Тайшық және Ахмет, ал екінші әйелі, Жаным ханымнан — Омар, Осман, Әбубәкір, Сыздық және Жегей. Сұлтанның қайтыс болған кезінде Тайшықтың жасы 20, Садық 10, Ахмет 5 жаста еді».
Кенесары Касымұлының ұлдары әкесінің рухын, албырт мінезін мұра етті. Ханның ауыр өлімінен кейін, оның барлық балалары Шудың төменгі жағында, Қаратау тауларында және Түркістан қаласына көшіп, Қоқан хандығының қарамағына өтті.
Әкесінің мен атасының әскери ерлігі оларға жақсы әсер еткен болу керек. Тайшық, Сыздық және Ахмет қолдарына қару алып, жауынгерлік ерлігімен ерекшеленді. XIX ғасырдың 60-жылдарының басында көптеген Қоқан билеушілері мен Оңтүстік Қазақстанның көптеген ру билеушілері Қоқан хандығы мен Орталық Азиядағы басқа хандықтардың құлауы уақыттың ешнісі екендігін түсінді. Сондықтан Тайшық пен Ахмет, Қоқан хандығы туралы былай деп ойлады: «Бұрын Қоқан әскері Ақмешітте жеңілген, және бұл жолы 40 мың адам 800 орысқа жеңілді. Қоқан хандығының құлауына аз уақыт қалды. Біз орыстар жағына шығамыз. Ең болмағанда олармен жақсы қарым-қатынас орнатамыз».
Сыздық сұлтанға мұндай әңгімелер жақпады: «Мен ата-бабаларымның жүріп өткен жолын тастап, орыстарға бармаймын. Егер орыстар Қоқанды алса, мен Бұхараға өтемін, егер Бұхараны алса, басқа мұсылман мемлекетіне қосыламын. Ондай мемлекеттер көп, бірақ мен әкемнің жолын тастамаймын».
1865 жылы Тайшық пен Ахмет Ресей мемлекетінің әскерінде қызметте болды. Екеуі де қаруды жақсы меңгергені үшін наградалар мен шендер алды. 1863 жылы олар Ресей жағында соғысқан, және бір шайқаста екеуі әскери даңққа ие болды, бірақ Тайшық сұлтан бір ұрыста қайтыс болды. Оның бауыры, Ахмет сұлтан Ресейде қалды, түрлі жорықтарға қатысып, бірнеше шен алды. Содан кейін ол түрлі әкімшілік лауазымдарда қызмет етіп, Шымкент уезінде құрметті адам болды.
Ал керісінше Қоқан жағында Сыздық сұлтан өтті. Белгілі қолбасшы ретінде үлкен қол жинай алды. Сыздық сұлтанның құрсанған жаудан беті қайтпайтын көзсіз батырлығы, қиян-кескі ұрыс жағдайында шапшаң шешім қабылдайтын алғырлығы секілді айрықша қасиеттері жайында аңызға бергісіз әңгіме де деректер де жиі ұшырасады. Соның бірі – 1864 жылы Қоқан билеушісі Әлімқұл молдамен бірге генерал М. Черняевтың әскеріне қарсы шайқас. Шымкенттің күнбатыс жағындағы Ақұбұлақ деген жерде өткен соғыс Ахмет Кенесарыұлының жазбасында былайша баяндалады:
«Орыстар зеңбіректерін картечпен оқтап, мылтықтарын даярлап, бірақ оқ атпай тым жақын келтірді. Ту ұстаған Сыздық сұлтан жігіттерін өзі бастап жүз қадам жерге келгенде орыстар үш жүз мылтықтан оқ жаудырды. Біріне-бірі тығылып келе жатқан жігіттердің алдыңғылары жаппай құлады, кейінгілері үрейлері ұшып, жерге жата қалды. Он мың адамның біреуі басын көтеруге жарамады. Тек Сыздық сұлтан ту ұстаған күйі, солдаттардан жүз қадам жерде, бір сағаттай тік тұрды. Солдаттар оны өршелене атқанда тудың шүберегі шұрқ-шұрқ тесіліп, сау жері қалмаған еді. Бірақ Сыздықты Құдай сақтады. Бір сағаттан кейін Әлімқұл молда адам жіберіп, оны кейін шақырып алды. Сыздық кейін қайтқанда, жер бауырлап жатқан жігіттердің бәрі де бастарын көтеріп онымен бірге қайтты». Әрине, бұл жерде әсірелеп суреттеу де болуы мүмкін. Десе де, Сыздықтың даңқын аспандатқан ерліктің бірі – осы.
XIX ғасырдың 70 жылдарында, Түркістанды жаулап алып, Орталық Азия хандықтарын бағындырған кезде, Сыздық сұлтан түрікмендер жағына өтті. Қызыл әскер Түрікменстан әскерін бағындырғаннан кейін, Сыздық Қашғарға кетіп, ұзақ уақыт сонда болды. Қытайлар мен қашғарлықтар арасындағы шайқастарда Сыздық сұлтан қашғарлықтардың жағында болды.
Бірақ қашғарлықтар жеңіліс тапты, және Сыздық туған өлкесіне қайту керек екенін түсінді. Ақырында, Ахметтің жазуынша Сыздық өзінің бастан кешкендері жайлы былай дейді: «Мен орыс патшасына қарсы қанша жыл соғыстым, орыстардан қашып, әр тарапқа бардым, бірақ бәрі де нәтижесіз. Еш жерде қауіпсіз болатындай орын таба алмай жатырмын. Мен орыс жеріне баруға мәжбүрмін».
Ресей билігі оны қабылдады, және ол Шымкент уезді бастығының кіші көмекшісі һәм інісі Ахметтің қасында өмір сүрді. Сыздыққа кешірім беріп, қоныстандырған патша үкіметі өкілі – Сырдария облыстық санақ комитетінің толық мүшесі Евгений Смирнов өз естелігінде: «Бұл күнде Сыздық сұлтан Шымкент уезінде, Арыс өзенінің бойындағы Қарабұлақ деген сарт қыстағының теріскей жағында алты шақырымдай жерде, бір кезде бабасы Абылай ханның ордасы болған Ханқорған харабасының (қираған орнының) қасында тұрып жатыр. Сыздықтың малы бар, қыстауының маңында егін салады, қолы бос кездері кітап оқиды, намазын қаза қалдырмайды», – деп жазады. Сыздықтың сыртқы келбеті былай сипатталды: «Орта бойлы, шамамен елу бес жастағы адам, кырғыз типті қара өңді, қара мен сұр шаш аралас сақалды. Оның сыртқы келбеті пропорционалды, жұмсақ бет контурлары, кішкентай әйел қолдары, өзін әрқашан сабырлы ұстайтын және әңгімеде аздап ұяңдығы — мұның бәрі оны Орта Азия хандық сарайларында өмір сүрген адам ретінде сипаттайды, сонымен қатар ақ сүйек екені де байқалады».
Кенесары ханның тағы бір ұлы – Ахмет. Ол 1888 жылы небәрі 46 жасында қайтыс болды. Оның ұлы Әзімхан Ахметтің көптеген балаларының арасындағы шоқтығы биігі еді. Кенесары ханның немересі Әзімхан жаңа заманның талаптарына сай өмір сүрді. Оның Әулие-ата уездік басқармасында мемлекеттік қызметкер ретінде қоғамдық өмірге белсенді қатысқаны жайлы жазылған. Мысалы, 1916 жылы ол сол жылдары өте қауіпті болған шегірткеден қорғау күресінде белсенді қатысты.
1917 жылы Қазақстанда «Алаш» партиясы, яғни азаттық қозғалысының бірінші саяси ұйымы құрылғанда, Әзімхан осы партияның мүшесі ретінде қабылданды. 1921 жылы ол Сырдария ревкомының хатшысы болды, кейін Шымкентке көшіп, саясатқа қатысты емес лауазымдарда қызмет етті. Гидротехник мамандығымен 1924 жылдан 1937 жылы тұтқындалғанға дейін гидротехникалық құрылыстарды салуға қатысты. 1930 жылы буржуазиялық ұлттық идеяларға қарсы күрес аясында интеллигенцияға қарсы алғашқы репрессиялар басталғанда, Әзімхан «ұлтшылдардың» қатарына қосылды. Тек оның антисоветтік әрекеттері туралы құжаттарының болмауы оған бірнеше жыл бойы еркіндікте қалуына мүмкіндік берді. Алайда, 1937 жылы ол қайтадан тұтқындалып, НКВД-ның тергеу изоляторында қамалды.
Ол Ахмет Байтұрсынұлы, Мұржақып Дулатұлы, Мағжан Жұмабаев, Мұхамеджан Тынышпаев, Мұхтар Әуезов, Жақып Ақтаев секілді қазақ интеллигенциясының көрнекті өкілдерімен кездесіп, ұлттық құндылықтар туралы өзінің ой-пікірін айтқан. Әзімханнан балаларының арасынан Өзбекстанда геология саласындағы тамаша ашылуларымен даңққа бөлеген Натай Кенесаринді атап өтуге болады. Натай Кенесарин, өз заманында көрнекті геологтардың бірі болып, Өзбекстан Ғылым академиясының корреспондент мүшесі болып сайланды. Сонымен бірге ол көршілес Қазақстанмен жақсы қарым-қатынаста болды. Әзімханның тағы бір ұлы Мадияр Кенесарин Мәскеу мемлекеттік университетін тәмамдап, Кеңес кезеңінде танымал геолог болды. Бекмахановқа және интеллигенцияға қарсы қуғын-сүргінге байланысты олардың отбасына да көп қиыншылық түсті. Нәтижесінде Натай Қазақстаннан Өзбекстанға, ал Мадияр Кенесарин Мәскеуге кетті.
Кенесарының күрескер және жауынгер рухы ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырды. Батырдың бір ұрпағы — Моисеевский кеңес кезеңінде генерал-майор болды. Кенесары ханның генеалогиясында орыс тармағы да пайда болды. Кенесарының ұрпақтарының арасында Напуса Әзімханқызы Кенесарина ерекше рөл атқарды. Халық жауының қызы ретінде бала кезінен қиыншылықтарды көрген ол ұлы бабасының рухын сақтап қалды. Оның бастамасымен 1992 жылы Кенесарыны еске алу шарасы ұйымдастырылып, ғылыми-теориялық конференция өткізілді. Кейінгі жылдары ол «Кенесары ханның қызметі туралы патша құжаттары» атты кітап шығарды. Қазақ аграрлық университетінің профессоры ретінде Кенесары Касымовтың қызметін белсенді насихаттап, Кенесары қоғамдық қорын құрды және түрлі конференцияларда сөз сөйлейді.
Кенесары ханның басқа да ұрпақтарын атап өтейік. Бұл — Натай Кенесариннің қызы, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің профессоры Раушан Кенесарина; Мадиярдың ұлы Анатолий (әкесінің соғыс досының құрметіне аталған); Мадиярдың тағы бір ұлы Ескендір; танымал ғалым Тәуке Әзімханұлы Кенесарин; сондай-ақ Ташкентте және Алматыда Кенесарылардың ұрпақтары бар. Осылайша Кенесар ханның ұрпағы жалғасып жатыр.
