Республика күні – елдің тарихындағы маңызды дата, 25 қазанда атап өтіледі. Бұл күн Қазақстанның тәуелсіздікке ұмтылу және мемлекеттік егемендігін нығайту сәтінің символы. Негізгі мемлекеттік мереке – Тәуелсіздік күні, ол 16 желтоқсанда тойланады, бірақ Республика күні де елдің ұлттық маңызы бар күн.
Мерекенің тарихи негізі
Қазақстан Республикасының тарихы Совет Одағымен тығыз байланысты. Қазақстан 1936 жылы Қазақ Совет Социалистік Республикасының (ҚазССР) құрамында ССРО-ға қосылды. Ондаған жылдар бойы Қазақстан біртұтас совет мемлекетінің құрамында болды, және оның экономикасы, саясаты мен мәдениетінің көптеген аспектілері совет жүйесіне интеграцияланды.
Алайда, 1980-жылдардың басында Совет Одағында саяси және экономикалық жүйенің дағдарысы байқала бастады. Бұл уақытта республикалар орталық Мәскеу билігінен көбірек автономия мен тәуелсіздікке ұмтылып, белсенді түрде жолдар іздеді. Қазақстан да бұл үрдістен тыс қалған жоқ: саяси және экономикалық дамудың дербес жолдарын іздеу басталды.
Егемендікті жариялау (1990)
Қазақстан тарихындағы ең шешуші сәттің бірі 1990 жылғы 25 қазанда Мемлекеттік егемендік туралы Декларацияның жариялануы болды. Дәл осы күні Жоғарғы Кеңестің 360 депутаты бұл құжатты бекітті. Бұл құжат толық тәуелсіздікке қол жеткізу жолындағы алғашқы заңды қадам болды. Декларацияда Қазақстан өз құқықтарын, сондай-ақ өмірдің барлық саласында дербес шешімдер қабылдау құқығын жариялады.
Декларацияда қазақ заңдарының одақтық заңдарға қарағанда басымдығы белгіленді, бұл мемлекеттік тәуелсіздікті нығайтуда маңызды қадам болды. Бұл акт республика дамуының жаңа кезеңін білдірді, Қазақстан өзінің ерекше саяси және экономикалық құрылымын іздеуге кірісті.
Декларация дауы
Қазақ ССР егемендігі туралы заңның жобасы 1990 жылдың 6 тамызында басталған. Бұл жерде кейін декларация деген атаумен қабылданған заңның жобасы және талқылаулар сақтаулы. Соның біреуіне тоқтала кетсек, Философия және құқық институты мен Ахмет Байтұрсынұлы атындағы тілтану институтының ғалымдары сол кезде "Қазақ Республикасы" деген атауды ұсынған екен.
Республиканың атын қою да біраз талқыланды. "Неге "Қазақ Республикасы" болады?". Қазақтар айтады: "Совет үкіметінің өзінде "Қазақ ССР-і" деп айтылған. Қазір біз неге солай айтпаймыз?" деген пікірлер болды. Сонда таласта осы "Қазақстан" деген сөздің авторы – Мұрат Әуезов. Сол кісі "Таласты қояйық! Сізге де, бізге де, халықтың бәріне ортақ "Қазақстан" десек" – деп. Содан қол көтеріп. Содан кейін "Қазақстан" атанды. Талас болды. "Қазақ республикасы", "Қазақ елі" деген. Шындығында ол уақытта басқа ұлттың проценті жоғары болды.
Тәуелсіздік күні – еркіндікті толықтай иелену (1991)
Республика күні егемендіктің жариялануын атап өтсе, толық тәуелсіздікке жетудің негізгі сәті 1991 жылғы 16 желтоқсан болды, сол күні Қазақстан ресми түрде ССРО-дан шығып, тәуелсіздігін жариялады. Бұл күн ұлттық мереке – Тәуелсіздік күніне айналды. Дегенмен, 25 қазан маңызды дата ретінде қалды, себебі осы күннен бастап мемлекеттік құрылу мен егемендікке ұмтылу процесі басталды.
Республика күнінің саяси және тарихи маңызы
Республика күні қазақстандықтарға елдің толық тәуелсіздікке бірден жетпегенін еске салады. Егемендікке жету жолы кезең-кезеңмен өтті, және әрбір қадам маңызды болды. Егемендіктің жариялануы Қазақстанға өз басқару жүйесін қалыптастыруға, ұлттық заңдар мен институттардың құрылуы мен маңызды құжаттардың әзірленуіне мүмкіндік берді.
Бұл күн сондай-ақ елдегі саяси реформалардың бастауын айқындайды, олар коммунистік жүйеден нарықтық экономикаға, демократиялық институттардың дамуына және мемлекеттік қауіпсіздіктің нығаюына бағытталды. Республика күні – бұл тек өткенді еске алу ғана емес, сонымен қатар елдің қазіргі даму барысы мен жетістіктері туралы ойлануға мүмкіндік.
Мәдени және ұлттық құндылықтар
Республика күнін атап өтудің негізгі аспектілерінің бірі – қазақстандықтардың ұлттық бірігуін нығайту. Бұл күнге арналған мерекелер барысында қазақ дәстүрлерін, тілін және тарихын насихаттауға бағытталған мәдени шаралар өткізіледі. Егемендікке қол жеткізгеннен кейін Қазақстан мәдени өзіндік болмысын белсенді түрде дамытуға кірісті, көп ұлтты халықты қолдап, мәдениаралық диалогты ынталандырды.
Республика күні – азаматтардың ортақ тарихын түсініп, елдің халықаралық аренадағы жетістіктерімен мақтануы үшін уақыт. Бұл мереке халықтың бірлігінің, Қазақстанда тұратын түрлі этникалық топтар арасындағы байланысты нығайту және дәстүрлі құндылықтарды сақтау маңыздылығын көрсетеді.
Мерекенің қайта оралуы
2009 жылы Республика күні мемлекеттік мереке ретінде жойылды, және көптеген адамдар оны өткеннің бір бөлігі деп санай бастады. Дегенмен, 2022 жылы Қазақстан Конституциясының 25 жылдығына орай Президент Қасым-Жомарт Тоқаев бұл күнді мемлекеттік мерекелер тізіміне қайта енгізді. Бұл шешім тарихи әділеттілікті қалпына келтіру және 25 қазанды ел өміріндегі жаңа дәуірдің басталуына байланысты маңызды күн ретінде қайта атап өту ниетінен туындады. Мерекенің қайта оралуы қазақстандықтар арасында қолдау тапты.
Жыл сайын 25 қазанда Қазақстанда Республика күніне арналған ресми шаралар өткізіледі. Елдің ірі қалаларында мемлекет басшылары, депутаттар, қоғамдық қайраткерлер және әр түрлі мәдениет өкілдерінің қатысуымен салтанатты рәсімдер ұйымдастырылады. Бұл күндері өткен жылдағы әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуды қорытындылау дәстүрге айналған.
Мерекелеудің маңызды элементтерінің бірі мәдени шаралар болып табылады. Концерттер, көрмелер, театрландырылған қойылымдар мен фестивальдерде қазақстандық өнер мен мәдениет жетістіктері көрсетіледі. Жастарды патриоттық тәрбиелеуге ерекше назар аударылады, және 25 қазанда мектептер мен университеттерде ел тарихын және оның жетістіктерін зерттеуге бағытталған шаралар жиі ұйымдастырылады.
Елдің болашағына үлес
Республика күнін атап өту Қазақстанның болашақ ұрпақтары үшін маңызды. Бұл күн егемендік пен тәуелсіздіктің тұрақты күтім мен нығайтуды талап ететінін еске салады. Салтанатты шаралар барысында халықтың бірлігінің, экономиканың дамуы мен әлеуметтік әділеттіліктің маңыздылығы атап өтіледі. Мұның бәрі прогреске, халықаралық байланыстарды нығайтуға және әрбір қазақстандықтың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған курсты сақтаудың қажеттілігін ескертеді.
Қорытынды
Қазақстан Республикасының күні – елдің егемендік пен тәуелсіздікке жету жолындағы алғашқы қадамдарын бейнелейтін маңызды дата. 25 қазан – Қазақстанның дербестікке алғашқы қадамдарын жасаған күні, бұл Республика дамуы мен гүлденуінің негізі болды. Бүгін бұл мереке бірлік, елге деген мақтаныш және тәуелсіздік пен егемендікті одан әрі нығайту қажеттілігін түсінуді білдіреді. Республика күнінің мемлекеттік мерекелер қатарында қайта оралуы тарихи жадының маңыздылығын қолдаудың қажеттілігін көрсетеді.
