Сталинград үшін шайқаста жеңіліп, майдандағы соғыс барысын өзгерткен фашистік Германия ССРО-ның қорғаныс өнеркәсібіне мүмкіндігінше көп зиян келтіруге тырысып, диверсиялық жолмен жеңіске жетуге бәс қойды.
Осы мақсатта Германияның әскери барлауы – сол кездегі әлемдегі ең кәсіби және ең мықтылардың бірі өз жұмысын күшейтті. Тек 1942 жылы абвер ССРО аумағына 20 мыңнан астам тыңшыны тастады. Олар 1942 жылдың аяғынан 1943 жылға дейін тағы 150-ге жуық барлау және диверсиялық топтарды жіберді. Жау тыңшылар арқылы жеңіске жететіне сенді. Себебі Екінші Дүниежүзілік соғыс барысында барлау немесе диверсиялық топтардың соғыс барысына қатты әсер еткен жағдайларды білеміз. Еуропа елдерінде кеңестік «Қызыл капелла» атты тыңшылардың іс-әрекетінен келтірілген залал 200 мыңдық армияны жеңуге теңестірілгенін көпшілік біле қоймаған. Сол кезде абвердің назарын еліміздің бірнеше облыстары, соның ішінде Қазақ ССР аумағындағы Орал және Гурьев облыстары аударды.
1944 жылдың мамыр айында Ақтөбе және Гурьев облыстарының аумағына неміс диверсанттары тасталды. Олардың мақсаты халықты бүлікке көтеру және Кеңес өкіметін құлату болды. Олардың саны 20 шақты болды.
Топтың командирі 1930 жылдары Совет әскеріне шақырылғанға дейін аудандық бөлімде агроном болып жұмыс істеген лейтенант Әлихан Ағаев болды. Кейінірек анықталғандай, Ағаевтың шын есімі – Әмірхан Тілеумағамбетов. 1941 жылы қазанда Мәскеу маңындағы шайқастардың бірінде ол атты әскер взводының командирі ретінде немістердің қолына түскен.
1942 жылы Берлиннен 60 км қашықтықта Люкенвальде деген жерде немістер Орта Азия мен Кавказдан келген 250 әскери тұтқыннан тыңшылар даярлайтын арнайы мектеп ашты, олардың арасында Ағаев өз тобымен бірге болды. 1944 жылы неміс полковнигі сап алдында Агаевты диверсиялық-террористік отрядына қабылдады.
8 айлық дайындықтан кейін тәжірибе жинақтау үшін отряд Солтүстік Италияға жіберілді, онда партизандар диверсанттарды әбден шыңдады. 1944 жылы сәуірде отряд Кенигсберг маңындағы Кранц қаласына әкелінді, диверсанттарды кеңестік әскери формада киіндірді, жалған құжаттар, қару-жарақ берді, содан кейін Бухарестке жеткізілді.
Кейінірек, сот процесі барысында ұсталған диверсанттар Қазақстанда ірі көтеріліс ұйымдастырып, содан кейін неміс армиясымен бірігу керек деген мақсат болғанын мойындады.
Елге ұшар алдында отряд екі топқа бөлінді. Бір топты Ағаев, екіншісін оның орынбасары Бисеналиев басқарды. 3 және 6 мамырда парашютпен лақтырылған топтар Гурьев облысы, Сарқасқа қаласында қосылды.
Айта кету керек, Гурьев қаласы соғыстың алғашқы күндерінен бастап ерекше маңызға ие болды. Бір жағынан, ол Қазақстанды майдан маңындағы аудандармен байланыстырды, екінші жағынан, Гурьев арқылы Қазақстанға майдан маңындағы жолақтан эвакуацияланған өнеркәсіптік кәсіпорындар мен халық тасымалданды. Баку мұнайы Гурьев арқылы Оралға және Сібірге жеткізілді. Су жолы арқылы майданға оқ-дәрілер, азық-түлік, әскери бөлімдер өтті. Сол үшін полиция қызметкерлері құқықтық тәртіп қатаң сақталды.
14 мамырда Гурьев және Ақтөбе облыстық мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссариаты басқармаларына парашютші-диверсанттардың түскені туралы хабарлама келді.
Мұрағаттық мәліметтерге сәйкес, диверсанттар жергілікті тұрғындар өздерінің бүлікшіл шақыруларын қолдайды деп ойлады, бірақ ол ойлары іске аспады. Алғашқы күндері Қызыл Армия жауынгерлерінің кейпіне енген парашютшілер ауыл тұрғындарымен сөйлесіп, жол бойында азық-түлік сатып алды. Киров ауылдық кеңесінің бригадирі Байжан Атугазиев далада диверсанттардың пайда болуы туралы арнайы ұйымдарға бірінші болып ескертті, соның арқасында опертоп 2 тыңшыны тез ұстай алды.
Біраз уақыттан кейін диверсанттар Байжанды жолсерік ретінде алып жүрді, бірақ Байжан оларды адам жүрмейтін құмды далаға апарды, осы үшін Байжанды Ағаев атып өлтірді. Осы уақытқа дейін НКГБ қызметкерлері мен еріктілердің қуғын-сүргін отрядтары бірігіп үлгерді, сол сәттен бастап диверсиялық топ ақыры жойылды. Тұтқынға алынған парашютшілер операцияның сәтсіз басталуы күтпеген болулары керек. Ағаев өзінің бастапқы жоспарын өзгертіп, диверсия жасау үшін Гурьевке барғысы келді. Бірақ оның жоспарлары орындалмады. 19 мамырда үшінші мұнай айдау аймағында отряд қоршауға алынып, берілуден бас тартқаннан кейін диверсанттар шайқаста қаза тапты. Оның ішінде Әлихан Ағаев та бар. Жасырынып үлгерген соңғы екі парашютшы 24 мамырда Мақат ауданында Қайнар өзенінің жағасында ұсталды. Диверсанттарды ұстауға Қызылқоға Аудандық ішкі істер бөлімінің бастығының орынбасары Тотай Декеев те белсенді қатысты.
Соғыс аяқталғанға дейін тірі қалғанының біреуі радио арқылы неміс барлау орталығына өз отрядының жеңіске жетінін және қиындықтар туралы жалған ақпарат берді. Ең қызығы бұл хабарламаға жауап көп ұзамай келген. Шынында да, 1944 жылы 9 шілдеде Бухаресттен Гурьевтің айналасына ақша мен радио бөлшектері бар тағы үш тыңшы жіберілді. Совет тыңшылары бұл жолы Еуропадан келген қонаққа дайын болды.
Неміс барлау органдарының жауынгерлерінен олжалар тәркіленді. Олардың ішінде 2 пулемет, 25 автомат тапанша, граната, 140 түтін шығаратын дойбы, көптеген оқ-дәрілер, 1 рация, 1 радиоқабылдағыш, түрлі әскери құрамалардың мөрлері, Совет Одағының әртүрлі аймақтарының географиялық карталары, 737170 рубль, қазақ тілінде жазылған совет өкіметіне қарсы парақшалар және басқа да заттай дәлелдемелер бар. Сонымен қатар, біреуінің кеуде қалтасынан 263 түркістандық легионердің өз қолымен жазылған тізімі, сондай-ақ неміс барлау органдарымен келісімге келген адамдардың тізімі табылды.
Кеңес үкіметі Гурьев тыңшыларының адалдығын жоғары бағалады. Қызыл Жұлдыз ордендерімен: Гончаров, Бабич, Хусаинов және Шармай марапатталды. Неміс тыңшыларымен күресте көрсеткен батылдығы үшін № 3 мұнай айдау бастығы Р. Пархоменко «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталды. Байжан Атугазиевтің құрметіне ауыл тұрғындары оның қабіріне ескерткіш орнатты.
1942 жылдың қазаны мен 1943 жылдың қыркүйегі аралығында кеңестік тылға тасталған 150 топтан тек екеуі ғана осы «іссапардан» неміс барлау орталығына оралды. Қалғандарын совет құқық қорғау органдары жазалады.
Әлихан Ағаевқа қатысты тарихшылар ұшқары пікірде.
«Әрине, қалыптасқан ахуалға байланысты неміс әскеріне жұмыс істеу керек болған шығар. Бірақ түпкі мақсат басқаша сияқты. Оған өзім оқыған материалдардың негізінде мысал келтірейін. 1943 жылдың желтоқсанында Түркістан легионына келген Ағаев 20 қазақты іріктеп, әрқайсысымен жеке сөйлесіп, диверсиялық мектепке таңдапты. Оны бітірген соң «Алаш» отрядын екі қатар сапқа тұрғызып, неміс армиясы тарапынан доктор фон Ганий Грайф пен обер-лейтенант Әлихан Ағаев сөз сөйлейді. Бірінші болып немісше сөйлеген Грайф Германияға адал қызмет етуді, Түркістанды большевиктерден азат ету жолында аянбай, барлық күшжігерін сарп ету қажеттігін айтқан», – дейді профессор Аққали Ахмет.
Диверсанттардың есімдері:
1. Әлихан Ағаев – топ жетекшісі, Қызыл Армияның бұрынғы аға лейтенанты, неміс армиясының обер-лейтенанты.
2. Радиостанция бастығы Зулхайыр Дощанов.
3. Радио операторы Баки Бисеналиев, бүркеншік аты – Бом, 1914 жылы туған, Астрахань облысының тумасы.
4. Баташев Балқаш – дәрігер, бүркеншік аты – Баташов Қамқор, шын аты белгісіз.
5. Динишев Мұхамбет – шын есімі белгісіз.
6. Радио операторы Ахмет Мұхамедиев, бүркеншік Алғыров Ахмет, Алғыров Мир, 1918 жылы туған, Батыс Қазақстан облысының тумасы.
7. Сатмағамбет Оразов – 1912 жылы туған. Мұхаммедов лақап аты, Гурьев облысының тумасы.
8. Матай Омаров – лақап аты Жүнісов Ибрай, 1920 жылы туған, Новосібір облысының тумасы, бастауыш сынып мұғалімі.
9. Кеңесбек Бабашев – лақап аты Төлегенов Қалжан, 1920 жылы туған, Оңтүстік Қазақстан облысының тумасы.
10. Рахым Керімбердиев – бүркеншік аты Қожымбетов Кәрім, 1921 жылы туған, Ташкент облысының тумасы.
11. Кеңесбай Қисебаев – бүркеншік аты Аманжолов Қажыбай, 1913 жылы туған, Ақмола облысының тумасы, тракторшы-механик.
12. Әбдіқадыр Алжанов – бүркеншік аты Қадыров Қайдан, 1917 жылы туған, Оңтүстік Қазақстан облысының тумасы, Жамбыл зооветеринарлық техникумының бұрынғы студенті.
13. Жарас Бастаубаев.
14. Сыдық Қалиев.
