1993 жылдың 12 қарашасында Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев ұлттық валюта енгізу туралы жарлыққа қол қойды.Қазақстанның ұлттық валютасы 1993 жылы 15 қарашада сағат таңертенгі 8:00-де теңгемен ауыстырыла бастады.
Қазақстандық валютаның туған күнінің тарихи маңызы кейінірек, 1997 жылы 15 қарашаны ұлттық валюта - теңге күні деп жариялаумен ерекшеленді. Енді бұл күн жыл сайын қаржы жүйесі қызметкерлерінің кәсіби мерекесі ретінде атап өтіледі.
1991 жылы теңге дизайнын әзiрлейтiн мамандар тобы құрылды. Осы топқа кiрген Тимур Сүлейменов, Меңдiбай Әлi, Досбол Қасымов, Ағымсалы Дүзелханов пен Хайролла Ғабжалилов ұлттық валюта дизайнын әзiрлеуге кiрiстi. Ал тиынның дизайнын жасау Айрат Исмамбетов пен Виктор Ивженкоға тапсырылды. 1992 жылдың 27 тамызы күні Ұлттық банк теңге купюрасының үлгілерін бекітті. Ертесіне қазақ валютасын өмірге келтірген суретшілер Англияға аттанды.
Ең алғашқы төл теңгемізде қазақтың ұлы ойшылдары, күйші-ақындары мен хандарының бейнесі бейнеленгені есімізде. Атап айтсақ, оларда әл-Фараби, Сүйінбай, Құрманғазы, Шоқан, Абай, Әбілқайыр мен Абылай хандардың суреті болған.
Ұлттық валютамыз дамыды және жетілдірілді. 2006 жылғы қарашада Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі 2007 жылғы наурызда қорытынды шығарған «Теңге символы» жалпыұлттық конкурсын жариялады. Теңгенің үздік графикалық бейнесін (идеограмма) жасаған Санжар Амерханов пен Вадим Давиденко жеңімпаз атанды. Көптеген қаржыгерлердің, банк мамандарының пікірінше, теңгенің идеограммасының болуы біздің валютаның халықаралық нарықтағы позициясын нығайтуға көмектеседі, бұл Қазақстанның халықаралық экономикалық кеңістікке белсенді интеграциялану кезеңінде ерекше маңызды.
Қызықты фактілер
Бастапқыда қазіргі қазақ ақшасына «сом» деп атау жоспарланған болатын, өйткені кеңестік рубль банкноталарда қазақша аудармада көрсетілген. Алайда 1993 жылы Қырғыз Республикасында қырғыз сомы енгізілгеннен кейін «теңге» - деген тағы бір атау қабылданды.
«Теңге» атауы ортағасырлық түркілердің «денге» немесе «танга» күміс монеталарынан шыққан, олар өз кезегінде орыс ақшаларының атауы «ақша» (жарты тиын) және «ақша» сөзі де пайда болған.
Марат Барманқұлов өзінің «Түркі әлемі» атты еңбегінде:
«... қазақ тілінде монета мен аң терісінің түрін білдіретін сөз бар. Бұл тиын. Ол сондай-ақ орыс тілінде жеткілікті үлкен монетаны белгілеу үшін қолданылған. Маған сенбейсіз бе? Бірақ оның іздері елу копейка - тиын монетасының жартысында сақталған. «Тиін» сөзінің қазақ тіліндегі екінші мағынасы - тиін. Егер кун сөзі суырға тікелей оралса, онда тиін - тиінге. Кун мен тиын кейіннен терілерді немесе олардың бір бөлігін штамппен ғана емес, сонымен қатар металл монеталарды да белгілей бастады.
Оның үстіне, елу рубль деген сөз, ол жарты тиынды білдіргенімен, орыс тілінде сондай дәрежеде бекітілген, олар елу рубльді ғасырлар бойы тәуелсіз монета ретінде шығарған».
«Дәл осы сөзді ақша алайық. Бұл түрік таңбасынан (тага, тенга) шыққан. Егемен Қазақстанда жасандылық жасау қиын заманауи банктік жүйелерде жасырын қорғаныс пайда бола бастады ».
«Ақша сөзі Ресейде 1361 жылы қолданылған. Ол шағатайдан алынған, онда күміс монета көрсетілген. Ол чуваш тілінде дәл осы мағынада қолданылады. Қазақ, қалмақ, моңғол. Танга орыс тіліне түрік тілінен монета ретінде еніп, ұжымдық ақшаға қайта оралғаны және қазақ тіліне орыс тілінен жаңа ойластырылған мағынада енгені қызық. Егемен банкноттардың ұлттық белгіленуін қолдайтындар бұл туралы біле ме? Сонымен қатар, кейбір ғалымдар ақша сөзі түрік таңбасынан шыққан - «таңба», «штамп», «айырым белгісі» деп санайды. Бірақ оның парсы данагына - монеталарға оралатындығы туралы пікірлер бар. Танга сөзі орыс тіліне солтүстік-батыс түркі тілінен енген, ол монетадан жалпы ақшаға қайта аударылған».
«Ал егер Қазақстан Байқоңыр дәуірінде өз ақшасын шығара бастаған болса, онда бұл кем дегенде 550 жылдық тарихы бар даңқты дәстүрдің жалғасы, Қапшақия, Әбілқайыр, Отырар, Ясс-Түркістаннан келе жатқан дәстүр».
Шаймерденов Е. Ш. Қазақстан республикасының тәуелсіздік рәміздері. Символы независимости Республики Казахстан. The symbols of independence of the Republic of Kazakhstan. – Алматы: «Алматыкітап баспасы» ЖШС, 2008. – 240 б., суретті (қазақша, орысша, ағылшынша).
Барманкулов М. К. Тюркская вселенная. – Алматы: Білім, 1996. – 240 с.
