Бөлісу:
1883 жылғы 7-інші сәуір
Қазақ елі Ақмола уезінің Сарытерек облысына қарасты Құрама ауылының солтүстік жағындағы Жәдік атты жерінде қазақ халқының қайталанбас дара тұлғасы, классикалық күрестен бірнеше дүркін әлем, Еуропа, Азия, Африка құрлықтарының чемпионы, ғаламат күштің иесі Қажы Мұқан Мұңайтпасұлы өмірге келді.
Қажы Мұқан жайлы жазылған еңбектер мен естеліктерде оның Петербургке аттануы жайлы әрқилы айтылады. Қолда бар құжаттар мен естеліктерге сүйенсек, Петербургке бағыт алуына әсер еткендер – орыстың екі алыбы А. Злобин мен И. Силовян және Қызылжар қаласының азаматтары мен татар жерінің қарапайым халықтары. Батыр өзі де орыс-татар азаматтарының арқасында өмірлік кәсібіме қол жеткіздім деп айтып кеткен еді.
1905 жылдың күз айы
Петербургтегі Чинезели басқаратын цирктегі палуандар жарысына қатысып Турбас, Георг Гакканшмидт сынды тегеурінді палуандармен күш таластырады. Күрес өнерін қастерлейтін табиға ортаға Мұқан палуанның есімі тез таралып, күресті машық еткен мамандардың назарларына бірден ілікті. Бұл кезде Мұқанның Иван Лебедевтің әйгілі күрес мектебінен қол үзген кезі болатын.
1905 жыл
Айлалы Чинезелидің құрған торына түсе жаздаған Мұқан аңғал басқанын дер кезінде мойындап, өз мектебіне қайтып оралды. Күрес мектебінің жетекшісі, тамаша ұстаз Иван Владимирович Лебедев шәкіртінің бұл албырттығына түсіністікпен қарап, оған ақыл-кеңестер береді.
1906 жыл
Мұқан Мұңайтпасұлының Германиядағы Гамбург қаласына үш айлық мерзімге тәжірибе жинақтау жиынына барды. Ол Ресей палуандарының құрамында командалық жарыстар бойынша күш сынасады. Ал жаттығу бағдарламасында күш қолдану, цирк элементтері молынан ұшырасып Мұқанның тағы бір қырын шыңдауға жәрдемдеседі. Неміс қаласындағы жас палуанның көргендері болашақ өміріне мол азық болады.
1906 жыл
Германияның астанасы Берлин қаласында өткен Еуропа чемпионатында финалдық белдесуде неміс палуаны Том Кеннедиді жығып, Еуропа чемпионы атағын жеңіп алды.
1906-1907 жылдар
Германиядан қайтып оралған Мұқан палуан Ресейдің қалаларында және Балтық жағалауындағы елдерде өткен күрес жарыстарына қатысады. Есімдері көпшілікке танымал әйгілі орыс палуандарымен танысады.
1908 жылғы ақпан
Киев қаласында халықаралық біріншілік өтті. Бұл жарысқа Вейланд Шульц, Циклон, Эрлих, Кобинг, Кадуеу, Майер, Поспиель, Манфред, Пьер де Колос сияқты есімдері белгілі палуандар қатысты. Мұқан палуан халықаралық чемпионаттың бас бәйгесі – 500 сом ақшаны олжалайды.
1908 жыл
Мұқан палуан әлемнің ең күшті палуандарының бірі эстондық Георг Лурихтың циркінде өнер көрсетті. Сол кезде Киевте, Минскіде, Варшавада, Ригада, Одессада күреске түсіп, ірі жеңістерге жетті. Медальдарды мойнына тағып, түрлі сыйақыларға ие болды.
1909 жыл
Мұқан палуан Швецияда француз күресі бойынша өткен әлем чемпионатында дүние жүзінің ең әйгілі палуандарын жеңіп, әлем чемпионы атанды.
1909 жыл
Мұқан палуан ресми түрде шет елдерде палуандар жарыстарына қатысады. «Қара Мұстафа» деген лақап атқа ие болады. Осы жылы Түркияда өткен палуандар біріншілігі оған ерекше әсер етеді.
1910 жыл
Палуан тұңғыш рет Оңтүстік Америка құрлығының топырағына табан тірейді. Аргентинаның астанасы Буэнос-Айрес қаласында өткен еркін күрес бойынша біріншілікте Американың чемпионы атанып, үлкен алтын медальді кеудесіне тағады.
1910 жыл
Батырдың тұңғыш ұлы Халиолла өмірге келеді. Ол кісі өмір бойы Омбы, ал өмірінің соңында Көкше жерін тұрақ еткен. 1910 жыл Германияның астанасы Берлин қаласында дүние жүзінің чемпионы Ганц Каванды жығып, «Дүние жүзінің чемпионы» деген атақты жеңіп алды.
1911 жылғы қаңтар
Мәскеуде өткен халықаралық чемпионаттың жүлдегері атанды. Әйгілі палуандар Шнайдер, Иогансон, Винтер, Апполон сияқты палуандардың жауырындарын жер қаптырды.
1911 жыл
Петербургте өткен халықаралық жарысқа қатысып, ресейлік және шетелдік әйгілі палуандарды тізе бүктіреді. Алайда төрешілердің әділетсіздігінен тек қана кіші алтын медальға ие болады.
1911 жыл
Польшаның астанасы Варшавада өткен халықаралық біріншілікте әлем және Ресей чемпионы Иван Яго, неміс палуандары Шульцтарды ұтып, кіші алтын медальді кеудесіне тағады.
1912 жыл
Мұқан палуан Ресейдің Саратов қаласында өткен халықаралық палуандар чемпионатына қатысып, үлкен күміс медальмен марапатталады. Біріншілікке қатысушылардың арасында Том Кеннеди, Рауль де Руан, Петр Крылов, Пол Абc, Леонид Дмитриев сынды әлемнің небір алпауыттары бар еді.
1912 жылғы маусым
Ресейдің Нижний Новгород қаласында Сур циркінде орыс палуандарының біріншілігі өтті. Финалда Мұқан Турбаспен кездесті, жеңсе де төрешілердің әділетсіздігінен кіші алтын медальға ие болды.
1912 жыл
Осы жылы Варшава қаласында ең ірі халықаралық біріншілік өтті. Бұл біріншілікке Циклоп, Бенковский, Вейланд Шульц, Геогр Лурих, Темір-Болат, Лу Хунг Жанг сынды алыптар өз бақтарын сынады. Ақтық сайыстың қорытындысы бойынша Қажы Мұқан үшінші орынды иеленді.
1913 жылғы шілде
Мәскеудегі хайуанаттар паркінде французша күрестен халықаралық турнир ұйымдастырылды. Турнирге Иван Поддубный, Чемберс Ципс, Ярвинен, Чернояну, Петр Яцкевич сынды алапат күш мелері қатысты. Қажы Мұқан палуан Ямагата Муханура деген атпен күресіп, екінші орынды иеленді.
1913-1915 жылдар
Польша королінің шөбересі Граф Тышкеевич тағайындаған «Король Сигизмундтық белдігі» жүлдесін жеңіп алу жолында өз бағын сынаған Мұқан палуан көптеген атақты палуандардың жауырындарын жер қаптырады. Қажы Мұқан осы жүлдені қатарынан екі мәрте иеленді.
1913 жылғы желтоқсан
Триоцкі қаласында палуандардың халықаралық біріншілігінде 18 рет кілемге шығып, барлық қарсыластарынан жауырындарын жерге тигізді. Қажы Мұқаннан жеңілгендердің арасында неміс палуаны Шмидт, француз Фидери Колос, эстон Тигане, орыс Петров, т.б.
Ескерту: 1978 жылғы Ораз Әбішев пен Әлімқұл Бүркітовтың түсірген екі бөлімді «Қажы Мұқан» атты деректі фильмінде осы 1913 жылғы түсірілген кинопленка пайдаланылған. Онда палуандар парадында сапта кетіп бара жатқан Қажекең бейнесі жарқырап көрінеді.